Page 21 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 7

1.ÜNİTE > Giriş Kazanım A.4.3: Metin ile metnin konusu, amacı ve hedef kitlesi arasında ilişki kurar.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Edebiyat ve Toplum 25 dk.
Amacı Metinle metnin konusu ve hedef kitlesi arasındaki ilişkiyi kurabilmek. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz ve soruları cevaplayınız.
(Metin düzenlenmiştir.)

Edebiyat Eseri Toplumun Aynasıdır
Disiplinler arası ilişkilere baktığımızda bilimlerin birbirleriyle yakın, uzak veya dolaylı bağlantıları-
nın olduğunu görürüz. Edebiyat ile sosyoloji arasındaki ilişki, öncelikle edebiyatın sosyoloji araştır-
malarına katkısı, sosyolojinin edebiyata kaynaklık etmesi gibi somut göstergelerle kendini gösterir.
Ayrıca yöntem, etkileşim ve ölçütler açısından da birbiriyle paralel diyalog vardır. Edebiyatın, uy-
garlık tarihi içindeki duruşu ve diğer bilim dallarıyla olan ilişkisi, edebiyat ürünlerinin aydınlatma
kapsamını da genişletmiştir. Nitekim edebiyat çatısı altında yer alan ürünler, toplumların inanç, ya-
şayış tarzı ile duygu ve düşüncelerini açığa çıkarır. Bunun dışında, insanlar arasındaki sosyal ilişki,
din, mitolojik değerler, davranış biçimleri ve her türlü tabiat olayı da edebiyata yansıyarak yer bulur.
(…)

Her türlü edebî eser, toplumsal bir olguya dayanır. Diliyle, konusuyla, şahıs kadrosu, toplumsal zemi-
ni ve mekânıyla, toplumun edebiyat sanatçısının zihnindeki estetik kırılmasıyla oluşan eser, sonuçta
toplumsal bir yansıma olarak karşımıza çıkar. Edebiyat ile sosyoloji arasında birbirini tamamlaması
gereken farklılıkları da vurgulamak gerekir. Edebiyatta bireysel bir yansıtma söz konusudur; sosyolo-
ji ise anlama, algılama, çözme ve çözüm teklifleri getirme amacındadır. Edebiyat sanatçısının da ese-
rini yazarken teşhis, tahlil ve çözüm üretme endişesi vardır. Fakat bunu yaparken sosyolojide olduğu
gibi doğrudan anlatım yolunu seçmez ve kahramanların diliyle konuşur. Edebiyat, edebî retoriği,
sosyoloji düz, bilimsel dili kullanır. Edebî retorikte, bireysel yaratma hâkim olduğu hâlde sosyolojide,
terimlerin baskın olduğu ortak bir bilim dili kullanılır. Edebiyat sosyolojisi, anlatımın kurguya bağlı
olarak olaya ve oradan toplumsala ulaşmasını analiz ederken hem eserin dilsel yönünü ortaya koy-
muş hem de anlatımın toplumsal bağını ortaya koyma yönünde önemli katkılar sağlamıştır.

Edebî eser, mutlaka bir toplumsal yapıyı veya kabuller zincirini yansıtacaktır. Sadece, metinlerde
sözü edilen sosyal olayları algılama basitliği dışında, şiirde veya anlatı türündeki eserlerde yer alan
karakterlerin ve buna bağlı olarak şair ve yazarların, hayata bakış açıları ve sahip oldukları değerler,
eserin sosyal zeminini oluşturur. Her roman, hikâye kahramanı veya şiire konu edilen kişi veya kişi-
ler, birer bireysel ve toplumsal değerler dizisini yansıtır. Bu yüzden onlar, tüm iyi ve kötü yönleriyle,
edebiyat sanatçısının belleğindeki toplumsal birikimlerin izlerini taşırlar. Edebî metinler, sosyal bi-
limci için birer veri kaynağı olarak çeşitli biçimlerde kullanılabilir. Kurgusal ürünler gündelik yaşama
ve sıradan insanlara veya büyük tarihsel dönüşümlerin geri planına ilişkin olguların ve ayrıntıların
yansıtıcıları olarak ele alınabilir. Bir roman, özellikle de yazım zamanı ile konu aldığı zaman örtü-
şüyorsa döneminin giyim kuşam, eğlence vb. ile ilgili alışkanlıklarını veya zihniyetini sergileyen bir
veri bütünü olarak okunabilir. Bu aktarımlar edebiyat sosyolojisi için zengin ve değerli bir kaynaktır.
Ejder Çelik, Edebiyat Eseri Toplumun Aynasıdır: Edebiyat ve Sosyoloji İlişkisi

1. Edebî eserler toplumu yansıtır mı? Açıklayınız.

19