Page 45 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 19

1.ÜNİTE > Giriş Kazanım A.4.8: Metinde millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi, tarihî ve mitolojik ögeleri belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Edebiyat, Tarih ve Kültür İlişkisi 20 dk.
Amacı Edebî metinlerin toplumların tarih ve kültür zenginliklerini yansıttığını kavrayabilmek. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz ve soruları cevaplayınız.
(Metin düzenlenmiştir.)

Manas Destanı
Türk destanlarından olan Manas, Türk mitolojisinden ve bozkır kültüründen derin izler taşımakla
birlikte öteki destanlardan bağımsız ve mısra sayısı itibariyle dünyanın en büyük destanıdır. Günü-
müzde de Manas’tan, manzum bazı bölümler anlatılmaktadır. Bu özelliğinden dolayı Manas, yaşayan
ve Kırgızlarca yaşatılan tek destandır.

Kara Han’ın oğlu Yakup Han ile karısı Çıyrıcı’nın çocukları olmaz. Baba Yakup Han, bir çocuk ver-
mesi için Tanrı’ya yalvarır ve bir erkek çocukları olur. Yeni doğan çocuğa “ dört ulu peygamber” tara-
fından Manas adı verilir ve çocuğun geleceği hakkında kehanetlerde bulunulur. Manas’ın doğuşuyla
ilgili şu ifadeler dikkat çekicidir: “Oğlunun yüzüne baktı, beyaz eti pamuk, gibi kemikleri bakır gibi
(idi). Bir ak kısrak getirdi. Yakup Han, doğan oğlunun adını Dört Ulu Peygamber’e ‘Manas’ koydur-
du. Dört Peygamber onu kucakladı… Manas kükredi ve (daha) beşikte yatarken konuştu: ‘Aksakal
Ateke Yakup Han, Müslüman yolunu açacağım, kâfirin malını saçacağım, kâfiri sürgün kılacağım,
Müslüman (için) kurtuluş olacağım!’ (dedi).”

Destan Manas’ın Budist Kalmuklar, Çinliler ve Asya’da yaşayan öteki Türk boylarıyla yaptıkları mü-
cadeleler, derin vatan ve millet sevgisinin şiirsel söylenişiyle dikkati çeker. Manas, millî özellikleri
itibariyle çok renkli, kendisine has deyişlerle yoğrulmuş orijinal bir destandır. Manas destanında;
Kırgızların folkloruna, gelenek ve göreneklerine, inançlarına, törelerine, bozkır hayatına, etnograf-
yasına (giyim-kuşam, çadır hayatı, hayvancılık, deve ve at koşumları, mutfak kültürü vb. gibi), de-
yimlere, terimlere, atasözlerine ait bilgilere ulaşılmaktadır. Ayrıca bu destan, Türk dili tarihi için çok
değerli olan dil, edebiyat ve tarih malzemelerini de bünyesinde yaşatmaktadır.
Destana XIX. yüzyılda İslami unsurlar girmiştir. Destanın bünyesine sonradan giren İslami unsurlar
Manas’ın orijinal yapısını ve bütünlüğünü bozmadığı gibi Kırgızlar arasındaki milliyet duygusunu da
olumlu yönde etkilemiştir.

Üç büyük koldan ibaret olan destanın, Manas adını taşıyan birinci bölümü; Manas’ın doğumu, güç
sahibi olarak kendisini tanıtması, Kırgızlar arasındaki savaşlarda şöhret kazanması, Kalmuklara karşı
elde ettiği başarılar, Kırgızları bir bayrak altında toplaması, ilini düşman istilasından kurtarması gibi
olaylardan oluşmaktadır.

Prof. Dr. Tuncer Gülensoy, Manas Destanı

1.
Geçmiş zamanlara ait bir edebî eser edebiyat-tarih ilişkisini yansıtan önemli kaynaklardan biridir.
Bu eserlerde gerçek ve kurmaca birbiriyle etkileşim içindedir. Dönemin toplumsal zihniyet özel-
likleri ve tarihî olaylar kurgulanıp anlatılır.

Açıklamaya göre edebî metinlerin Türk kültürünün ve tarihinin zenginliğini ortaya koyması ve gele-
cek nesillere taşımasındaki rolü sizce nedir? Metni de göz önünde bulundurarak açıklayınız.

43