Page 19 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı
P. 19

6         BİYOLOJİ 11                                     Ortaöğretim Genel Müdürlüğü



           4.  Ayşe’nin 75 yaşındaki babaannesi sık sık şöyle söylemektedir: “Geceleri hiç uyuyamıyorum. Gençken ba-
             şımı yastığa koyar koymaz sabah olurdu.”. Ayşe, babaannesinin bu söylemine nasıl bir açıklama getirebilir?





                                                                                                                            1. Yönerge  Böbrek üstü bezlerinin salgıladığı hormonlar ve insan vücudundaki etkileri ile ilgili aşağıda verilen
           5.   Kış uykusuna yatan bir hayvanı doğal yaşam ortamından uzaklaştırarak deneysel koşullar altında                     metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.
             tuttuğunuzu varsayınız. Bu hayvan doğal yaşamda olduğu gibi düzgün bir kış uykusu ritmi gösterir
             mi? Gerekçesiyle açıklayınız.
                                                                                                                           Gece tenha bir yolda yürürken anlam veremediğiniz sesler duymuşsunuzdur. Kalp atışınız ve
                                                                                                                           soluk alıp verme hızınız artar. Kaslarınız gerilir. Beyniniz daha hızlı çalışmaya başlar. Algılanan
                                                                                                                           tehlikeye karşı verilen bu hızlı yanıtlar, "dövüş ya da kaç" tepkisi diye adlandırılır.
                                                                                                                           Vücudumuzda böbreklerimizin üzerinde adrenal bez ya da bilindik adıyla böbrek üstü bezi bu-
           6.  Bir grup gönüllü insan ışık miktarı düşük izole bir ortamda 24 saat boyunca tam istirahat hâlinde
             bırakılmış ve gün boyunca belirli saatlerde kan örnekleri alınarak melatonin miktarları ölçülmüştür.          lunur. Her adrenal bez; adrenal medulla (iç kısım) ve adrenal korteksten (dış kısım) oluşur. Bu
             Yapılan ölçüm sonucunda aşağıdaki tabloda görülen veriler elde edilmiştir.                                    kısımların hücreleri ve salgıladıkları hormonlar farklı olmasına rağmen hepsi vücudun iç den-
                                                                                                                           gesinin korunmasını sağlar.
              Zaman (saat)   Kandaki melatonin konsantrasyonu (pg/ml)
              14.00           8                                                                                            Adrenal medulla, sinirsel verilere tepki verir. Strese karşı adrenalin ve noradrenalini salgılar.
                                                                                                                           Bu iki hormon strese karşı ani ve kısa süreli tepki gösterir. Bu hormonların ana aktivitesi, enerji
              18.00           8                                                                                            kaynaklarını hızla vücudun kullanacağı hâle getirmektir. Her iki hormon da karaciğer ve kas-
              22.00          10                                                                                            lardaki glikojen yıkımını hızlandırır. Hem karaciğerden glikoz hem de yağ hücrelerinden yağ
              02.00          40                                                                                            asitlerinin salgılanmasını artırır. Salınan glikoz ve yağ asitleri, vücut hücreleri tarafından yakıt
              04.00          65                                                                                            olarak kullanılır. Bu hormonlar kalp atım hızını ve hacmini artırırken akciğerlerdeki bronşları
              06.00          58                                                                                            genişleterek vücuda daha fazla oksijen girmesini sağlar. Deriye, sindirim organlarına ve böbrek-
              10.00          15                                                                                            lere giden kan miktarı azaltılır. Kalbe, beyne ve iskelelet kaslarına giden kan miktarı arttırılır.
             Tablodaki veriler için zamanı yatay eksene, melatonin konsantrasyonunu da dikey eksene yerleşti-              Adrenal korteks, hormonal uyarılara tepki verir. Kortizol; aldosteron ve eşey hormonu salgılar.
             rerek bir grafik çiziniz. Çizdiğiniz grafik, metindeki melatonin salgılanmasıyla ilgili açıklamalarla         Kortizol, proteinlerden glikoz üretilmesini sağlar. Uzun süreli stres durumunda kortizol sal-
             örtüşüp örtüşmediğini belirtiniz.
                                                                                                                           gılanması artar. Kortizol proteinleri karbonhidrata çevirdiğinden savunma proteini olan anti-
                                                                                                                           korların miktarında azalma olur. Kişinin bağışıklık sistemi zayıflar. Böbrek üstü bezinden al-
                                                                                                                           dosteron ve eşey hormonları da salgılanır. Aldosteron vücudun su ve mineral homeostasisinde
                                                                                                                           etkilidir. Eşey hormonları ise ikincil eşey karakterlerin düzenlenmesinde görev alır.
           7.  Vücuttaki fizyolojik olayları düzenleyen biyolojik saat ilgili organa ve işleve göre saatlik, günlük, aylık ya
             da mevsimlik ritimler izler. Oluşturdukları ritmin süresine göre biyolojik saatler çeşitli sınıflara ayrılır. Bir
             günden daha kısa sürelerde yinelenen olaylar “ultradiyen ritim”, bir gün arayla birbirini yineleyen olaylar
             “sirkadiyen ritim” ve bir günden daha uzun süren olaylar ise “infradiyen ritim” olarak sınıflandırılır.
             Aşağıdaki tabloda bazı ritmik olaylar verilmiştir. Verilen ritmik olayların hangi biyolojik ritim çeşidi
             olduğunu karşısındaki boşluğa yazınız.

              Ritmik Olay                                        Biyolojik Ritim Çeşidi
              Sinir sistemindeki hücrelerin belirli aralıklarla sinyal göndermesi
              Epifiz bezinden melatonin hormonu salgılanması
              Kadınların menstruasyon döngüsü
              Uyku-uyanıklık döngüsü
              Bazı hayvanların kış uykusuna yatması
              Siyanobakterilerin gündüz oksijen, gece nitrat üretmesi




                                                                                                                                               Görsel: Böbrek üstü bezleri ve böbrekler




          16
                                                                                 Hazırlayan: Tüzün ARIK BIYIKLI
   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23   24