Page 18 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü BİYOLOJİ 11 6

1. ÜNİTE > İnsan Fizyolojisi Kazanım 11.1.1.2. Endokrin bezleri ve bu bezlerin salgıladıkları hormonları açıklar.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi, Bilim, Mühendislik, Matematik Okuryazarlığı Becerileri Alan Becerileri: Çıkarım Yapma Becerisi

Etkinlik İsmi BEYİNDEKİ AKREP VE YELKOVAN 30 dk.
Amacı Melatonin hormonunun biyolojik ritimler üzerine etkisini açıklayabilme. Bireysel

Yönerge Aşağıda biyolojik saat ile ilgili bir metin verilmiştir. Metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.
Vücutta birçok fizyolojik olayın belirli aralıklarla tekrarlanmasına biyolojik ritim denir. Bazı hormonla-
rın salgılanması, vücut sıcaklığının düzenlenmesi, üreme işlevlerinin gerçekleştirilmesi, uyku düzeninin
sağlanması gibi olaylar, sanki içimizde doğal bir zamanlayıcı varmış gibi düzenli aralıklarla gerçekleşir.
“Biyolojik saat” diye tanımlanan bu doğal zamanlayıcı, vücuttaki fizyolojik olayların günlük ritmini be-
lirlemekle kalmaz, aylık hatta mevsimsel değişimleri de düzenler.
Melaton n salınımı

Ep f z

Opt k s n r

Suprak yazmat k
çek rdek (SCN) Melaton n

Görsel: Melatonin salınımı
Biyolojik saat ışık, sıcaklık, iklim gibi çevresel koşullardan etkilense de çoğunlukla bu koşullardan ba-
ğımsız çalışır. Beyindeki epifiz beziyle bağlantısı olan ve biyolojik saati düzenleyen en önemli merkez,
hipotalamus bölgesinde bulunan “suprakiyazmatik çekirdek (SCN)”tir. Epifiz bezi ve SCN uyumlu bir
biçimde çalışarak biyolojik saatin işleyişini sağlar.
Epifiz bezinde ışığa ve elektromanyetik dalgalara duyarlı pinealosit hücreleri bulunur. Bu hücrelerde
üretilen melatonin hormonu biyolojik ritimler üzerinde etkilidir. Işık ve elektromanyetik dalgalar bu
hormonun salgılanmasını azaltır. Melatonin salgılanmasında artış akşam saatlerinde başlar ve sabah sa-
atlerinde azalır. Melatoninin salgılanması mevsimlik değişiklikler gösterir. Gecelerin uzun, gündüzlerin
kısa olduğu kış aylarında melatonin düzeylerindeki artış, bazı canlı türlerinde üreme alışkanlıklarını da
belirler. Melatonin üretimi yaşa bağlı olarak değişebilir. Melatoninin üretimi yaşla hızlı bir artış gösterir
ve ileri yaşlarda melatonin üretiminde yine önemli bir azalma olur.
(TÜBİTAK Bilim ve Teknik Dergisi, Sayı: 493, Sayfa: 58-67, Aralık 2008’den düzenlenmiştir.)
1. Metindeki bilgilere göre biyolojik saati nasıl tanımlarsınız?

2. Homeostasi ve biyolojik saat arasında nasıl bir bağlantı kurarsınız?

3. “Melatonin ışığa duyarlı bir hormondur.” ifadesine katılır mısınız? Gerekçesiyle açıklayınız.

15