Page 38 - Biyoloji 10 | 2.Ünite

1 KALITIM VE BİYOLOJİK ÇEŞİTLİLİK

BÖLÜM

Eşey Tayini

Kromozomlar eşey kromozomları ve vücut kromozomları olmak üzere iki gruba ayrılır. Eşeyi (cin-
siyeti) ve diğer bazı özellikleri belirleyen genleri taşıyan kromozomlara gonozom (eşey kromozomları)
adı verilir. Eşey kromozomu dışındakilere ise otozom (vücut kromozomları) adı verilir.
Bir kromozom takımında (n) genellikle bir gonozom bulunur. Canlıların diploit hücreleri ikişer adet
gonozoma sahiptir. İnsanların vücut hücrelerinde bulunan 2n = 46 kromozomun 44 tanesi otozom, 2 ta-
nesi gonozomdur. Gonozomlar X ve Y kromozomu olarak iki çeşittir ve üzerinde eşeyi belirleyen genleri
taşırlar. İnsanda eşey, babadan gelen spermlerin taşıdığı gonozomla belirlenir. Sperm X kromozomu
taşıyorsa dişi, Y kromozomu taşıyorsa erkek bireyler oluşur. Buna göre vücut hücrelerinde dişilerin kro-
mozomları 44 + XX, erkeklerin kromozomları 44 + XY şeklindedir. Gametlerde n = 23 kromozomun 22’si
otozom 1’i gonozomdur. Yumurta 22 + X, spermler ise 22 + X ya da 22 + Y’dir (Tablo 2.9).

Tablo 2.9: İnsanda Kromozom Formülü

Erkek Gametler

22 + X 22 + Y

Dişi Gametler 22 + X 44 + XX 44 + XY

Otozomlar canlının göz rengi, saç şekli, kan grubu gibi kalıtsal özelliklerine ait genleri taşır. Çoğu
diploit canlının otozom sayısı vücut hücrelerinde 2n - 2, üreme hücrelerinde ise n -1'dir. İnsanın vücut
hücrelerinde 22 çift (44) otozom vardır. Otozomal kromozomlar tam homolog olduğundan her özellik iki
alelle belirlenir. Otozomal özelliklerin erkek ve dişilerde görülme şansı eşittir.

Eşeye Bağlı Kalıtım

Cinsiyeti (eşeyi) belirleyen X ve Y kromozomları
üzerinde yer alan genler eşeye bağlı genler ola- Dişi Erkek
rak adlandırılır (Görsel 2.25). Eşey kromozomları
sadece cinsiyeti belirlemez. Eşey kromozomlarında
cinsiyet dışındaki farklı özellikleri kontrol eden gen-
ler de taşınır. Eşey kromozomlarıyla dölden döle
taşınan bu genlerin oluşturduğu karakterlere eşeye
bağlı karakterler denir. Bu genler dişilerde X kro-
mozomu üzerinde, erkeklerde X ve Y kromozomları
üzerinde taşınır.
Dişilerde X kromozomları tam homolog oldukla-
rından tüm özellikler iki alelle belirlenir. Erkeklerde
ise X ve Y kromozomları tam homolog değildir. Er- X X X Y
keklerde X ve Y kromozomlarının homolog bölge- Görsel 2.25: İnsanda cinsiyeti belirleyen kromozomlar
sinde bulunan özellikler iki alelle belirlenir. Homolog
olmayan bölgesindeki özellikler ise tek alelle belir-
lenir.
BİYOLOJİ 10 114