Page 14 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

DOĞAL SİSTEMLER

Epirojenez
Geniş yer kabuğu parçalarının yükselip alçalması olarak adlandırılan epirojenez, dikey bir doğrultuda ve
yavaş gerçekleşir. Farklı yoğunluk ve kalınlıktaki yer kabuğu parçaları manto üzerinde yüzer durumdadır. Bu
parçalar, yoğunluk ve kalınlıklarına göre mantoya az ya da çok gömülerek dengede durur. Bu dengeye izos-
tatik denge adı verilir. Herhangi bir yerde epirojenez olayının meydana gelebilmesi için izostatik dengenin
bozulması gerekir. Bu denge, yer kabuğu parçalarına ait ağırlıkların değişmesiyle bozulur. Bozulan denge so-
nucu yükselerek oluşan kara parçasına jeoantiklinal (kara kütlesi), alçalarak oluşan okyanus ve deniz çukur-
luklarına da jeosenklinal (deniz çukuru) adı verilir (Görsel 1.7).

Aşınma sonucu yük azalır ve arazi yükselir. Birikme sonucu yük artar ve arazi alçalır.

Jeoantiklinal
} tabakalar
Yükselme Tortul

Jeosenklinal

Alçalma

Görsel 1.7: İzostatik dengenin bozulmasıyla hafifleyen tabakalar yükselirken ağırlaşan tabakalar çöker.

Deniz ve kara seviyesinde meydana gelen değişim, kara Kara
kütlesinin yükselip alçalmasına bağlı olarak gerçekleşir.
Kara kütlesinin ağırlaşıp alçalmasıyla denizin karaya doğru
ilerlemesine transgresyon (deniz ilerlemesi) denir (Görsel Deniz
1.8). Kara kütlesinin hafifleyip yükselmesiyle deniz seviye- Alçalma
sinin geri çekilmesine de regresyon (de niz gerilemesi) adı
verilir (Görsel 1.9).

Görsel 1.8: Transgresyon (Deniz ilerlemesi)
Kara

Dünyanın farklı bölgelerinde tespit edilen birçok epi-
rojenez olayı vardır. Örneğin Buzul Çağı'nın sona erme-

Yükselme sinden itibaren İskandinavya Yarımadası yılda yaklaşık bir-
Deniz kaç milimetre, Botni Körfezi de yılda yaklaşık 10 milimetre
yükselmektedir. Benzer şekilde aşınmanın etkisine bağlı
olarak Alp Dağları her yıl yükselmekte buna karşılık Hol-
landa, Almanya ve Fransa'nın kuzeyinde yer alan ovalar ile
İtalya'nın Venedik şehri ve Po Ovası da yılda yaklaşık birkaç
Görsel 1.9: Regresyon (Deniz gerilemesi)
milimetre çökmektedir.
Epirojenez olayının sonucunda farklı yeryüzü şekilleri oluşabilmektedir. Kara kütlesinin yükselmesiyle
önceden aşınan alanlar tekrar yükselir. Böylece kıyılarda ve akarsu yataklarında taraçalar oluşur. Ayrıca bu
hareketler çeşitli kıyı tiplerinin oluşmasına da neden olur.

24