Page 21 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

OKUMA PARÇASI

YER ÇEKİMİ NEDEN DÜNYA’NIN HER YERİNDE AYNI DEĞİLDİR?

Yoğunluğu her noktada aynı olan küre şek- yüksekliğindeki bir dağın zirvesinde bulunan bir
lindeki bir yapının çevresine etki eden kütle insanın ağırlığı, deniz seviyesindeki ağırlığın-
çekim kuvveti sabittir. Ancak şekli tam küresel dan daha düşüktür. Son yıllarda yapılan araştır-
olmadığı için Dünya’nın kütle çekim alanı her malar buzullardaki erimenin, okyanus tabanının
yerde aynı değildir. Dünya’nın kendi etrafın- hareketli yapısının Dünya’nın kütle çekim alanı-
daki dönüşü, şeklinde bazı düzensizliklere se- nı etkilediğini gösteriyor.
bep olur. Dünya’nın Ekvator hizasındaki çapı Kayaçların yoğunluğu da Dünya’nın kütle çe-
kutuplardakinden yaklaşık 40 kilometre daha kim alanında düzensizliklere neden olur. Çoğun-
3
uzundur. İki cisim arasındaki kütle çekim kuvveti lukla kayaçların yoğunluğu 2-4 g/cm arasında
3
aralarındaki uzaklığın karesiyle ters orantılı ol- değişir. Yani 1 cm kayacın kütlesi 2-4 gram ara-
duğundan, kutuplardaki bir cisme etki eden küt- lığında olabilir. Yoğunluğu düşük tortul kayaçlar-
le çekim kuvveti Ekvator’dakinden %0,66 daha dan oluşan bölgelerdeki kütle çekim kuvveti, yo-
fazladır. Dünya ile Ay arasındaki kütle çekim ğunluğu yüksek kayaçlardan oluşan bölgelere
etkileşimi de Dünya’nın şeklinde düzensizliklere göre daha düşüktür.
neden olur.
Bunun yanı sıra yüzey şekilleri de Dünya’nın http://www.bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/
kütle çekim alanındaki değişimlerin nedenlerin- yercekimi-neden-dunyanin-her-yerinde-ayni-
dendir. Örneğin Ekvator bölgesinde 5.000 metre degildir

YERKÜRENİN GÜNEŞ ETRAFINDAKİ HAREKETİ
Dünya kendi ekseni etrafında dönerken aynı zamanda Güneş’in de etrafında döner. Güneş sistemindeki diğer
gezegenler gibi Dünya da Güneş’in etrafında belirli bir rota çizer. Dünya’nın çizdiği bu rotaya yörünge adı verilir.
Bu yörüngenin oluşturduğu düzlem ise yörünge düzlemi veya ekliptik düzlemdir. Dünya, elips şeklinde olan
yörüngesindeki dönüşünü 365 gün 6 saatte tamamlar. Bu süreye bir yıl denir.
Dünya’nın yörüngesinin elips olması nedeniyle Güneş’e olan uzaklığı yıl içerisinde sürekli değişir. Bu durum
Dünya’nın Güneş etrafındaki dönüş hızını da etkiler. Dünya, elips şeklindeki yörüngesinde dönerken Güneş’e
yaklaştığında dönüş hızı artar, Güneş’ten uzaklaştığında ise azalır. Bu nedenle Dünya’nın yörünge hızı, Güneş’e
en yakın olduğu 3 Ocak’ta (günberi-perihel) en hızlı, Güneş’e en uzak olduğu 4 Temmuz’da (günöte-afel) ise en
yavaştır (Şekil 1.6).

Şekil 1.6: Dünya, Güneş’in etrafında elips şeklinde bir yörünge üzerinde döner.

DOĞAL SİSTEMLER 31