Page 11 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

B İKLİMİN ANA ELEMANI: SICAKLIK

Konuya Başlarken
1. Sıcaklığın temel iklim elemanı olmasının nedeni nedir?
2. Enlem ile sıcaklık arasında nasıl bir ilişki vardır?
3. Yeryüzünde sıcaklığın dağılışı düzenli midir?

Sıcaklık insan hayatını doğrudan veya dolaylı olarak en fazla etkileyen iklim elemanıdır. Sıcaklık insanların
ısınma ve barınma ihtiyaçları ile sosyal ve ekonomik faaliyetlerini etkiler. Sıcaklık doğal ve beşerî sistemlerin
şekillenmesinde etkili olan en önemli iklim elemanıdır. Dünya’da rüzgâr, nemlilik, bulutluluk, sis ve yağış gibi
diğer atmosfer olayları sıcaklığa bağlı olarak gelişir.
Isı ile sıcaklık farklı anlamları olan terimlerdir. Isı, maddelerin içindeki potansiyel enerji olup birimi kaloridir
ve kalorimetre ile ölçülür. Sıcaklık, maddelerin içindeki enerjinin kinetik olarak ortaya çıkmasıdır. Sıcaklık, °C
(derece selsiyüs) ile ifade edilir ve termometreyle ölçülür (Görsel 1.37).
Dünya’nın esas enerji kaynağı Güneş’tir. Güneş, etrafına enerji ve ışık saçan Dünya’ya en yakın yıldızdır. Gü-
neş’ten hareket eden ışınlar yaklaşık 8 dakikada Dünya’ya ulaşır. Dünya, Güneş’in yaydığı enerjinin iki milyon-
da birini alarak ısınır ve aydınlanır.
Atmosferin üst sınırına bir dakikada
2
cm ye Güneş’ten gelen enerji mik-
Bulutlar ve atmosferin Dağılmaya tarı 2 kaloridir ve buna güneş sabi-
etkisi ile uzaya uğrayan %25
yansıyan %25 tesi (solar konstant) denir. Güneş’ten
gelen enerjinin tamamı yeryüzüne
ulaşamaz (Şekil 1.32). Çünkü atmos-
ferin Güneş ışınları üzerinde oldukça
Yeryüzeyine Atmosfer
çarparak uzaya tarafından karmaşık etkileri vardır. Bu etkiler,
yansıyan emilen ışınların dalga boylarına göre yansı-
%8 Yeri ısıtan %15 tılması, kırılması, dağılması ve so-
%27
ğurulması (emilme veya tutulması)

Görsel 1.37 şeklinde gerçekleşir.
Termometre Şekil 1.32: Yeryüzüne gelen güneş enerjisinin dağılımı

YERYÜZÜNDE SICAKLIĞIN DAĞILIŞINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Yeryüzünün tamamında sıcaklık aynı de- Tablo 1.3: Sıcaklığın Dağılışını Etkileyen Faktörler
ğildir. Sıcaklık çeşitli faktörlere bağlı olarak
değişir (Tablo 1.3). Güneş ışınlarının düşme açısı Dünya’nın şekli
Dünya genelinde sıcaklık değerlerinde
önemli farklılıklar görülmektedir. Sıcaklığın Yükseklik Dünya’nın günlük hareketi
dağılışını etkileyen faktörler şunlardır: Kara ve denizlerin dağılışı Dünya’nın yıllık hareketi
1. Güneş Işınlarının Düşme Açısı: Dün- Okyanus akıntıları
ya’nın ısınmasında temel kaynak Güneş’ten Eğim ve bakı
gelen enerjidir. Güneş ışınlarının düşme açısı Rüzgârlar
sıcaklığı etkiler. Güneş ışınlarının dar açılar- Güneşlenme süresi
la düştüğü dönemlerde ve yerlerde sıcaklık
değerleri düşüktür. Buna karşın Güneş ışın- Nem
larının dik ya da dike yakın açılarla düştüğü- Bitki örtüsü
dönemlerde ve yerlerde sıcaklıklar yüksektir.
Güneş ışınlarının düşme açısını etkileyen fak-
törler şunlardır:

DOĞAL SİSTEMLER 85