Page 72 - DEFTERİM BİYOLOJİ 10

2.
Ünite Kalıtımın Genel İlkeleri

X Kromozomuna Bağlı Kalıtım

X kromozomu üzerinde yaşamsal öneme sahip çok sayıda gen bulunur.
Kız çocukları X kromozomlarından birini anneden birini babadan alır, erkek çocuklar ise X kromozomunu sadece
anneden alır.
X kromozomunun Y ile homolog olmayan bölgesinde bulunan çekinik alel; dişilerde homozigot olduğunda, erkeklerde her
durumda fenotipte etkisini gösterir. Kısmi renk körlüğü (kırmızı-yeşil renk körlüğü) ve hemofilinin kalıtımı X’e bağlıdır.

Kırmızı-yeşil renk körlüğü Hemofili
Kırmızıyı ve yeşili birbirinden ayırt edememe Kanın pıhtılaşmaması hastalığıdır. X kromozomunun
durumudur. X kromozomunun Y ile homolog olmayan Y ile homolog olmayan bölgesinde bulunan çekinik
h
H
bölgesinde bulunan çekinik bir alelle kalıtılır. Renk bir alelle kalıtılır. Hemofili aleli X ile, normal alel X
R
r
körü aleli X ile, normal görme aleli X ile gösterilir. ile gösterilir.
Tablo 9: Dişide ve Erkekte Renk Körlüğü Genotipi ve Fenotipi Tablo 10: Dişide ve Erkekte Hemofili Genotipi ve Fenotipi
Eşey Genotip Fenotip Eşey Genotip Fenotip
R
X X R sağlam X X H sağlam
H
R
Dişi X X r taşıyıcı Dişi X X h taşıyıcı
H
h
r
X X r renk körü X X h hemofili
X Y sağlam X Y sağlam
H
R
Erkek Erkek
r
X Y renk körü X Y hemofili
h
Y Kromozomuna Bağlı Kalıtım
Y kromozomu, erkek cinsiyet özelliklerini veren SRY genini taşır. Bu gen, cinsiyet • Erkeklerde X’e bağlı
çekinik özelliklerin
belirlemede ve sperm oluşumunda etkilidir.
ortaya çıkma olasılığı
Y kromozomu üzerinde bulunan genler sadece babadan oğula geçer ve erkek dişilerden yüksektir.
çocuklarda fenotipte etkisini gösterir. • Bir ailede anne X’e
Dişilerde Y kromozomu bulunmadığından Y’ye bağlı özellikler görülmez. bağlı çekinik bir özelliğe
sahipse tüm erkek
çocuklarında bu özellik
Soyağacı görülür.
• Kız çocuk X’e bağlı
Belirli bir özelliğin bir ailedeki kalıtımıyla ilgili bilgilerinin toplanmasıyla
çekinik özelliğe sahipse
oluşan şemaya soyağacı denir.
babası da aynı özelliği
Soyağacı, soya bağlı bir karakterin görülme olasılığını hesaplamak gösterir.
amacıyla oluşturulur. Genellikle kalıtsal hastalıkların takibinde kullanılır.
Soyağacıyla ilgili sorular incelenirken aşağıdaki durumlara dikkat edilir:
• Soruda renklendirilmiş kutucuklar otozomal çekinikse renklendirilmiş
alanlara örneğin “aa”, renklendirilmemiş alanlara “A _” yazılır.
• Renklendirilmiş kutucuklar otozomal baskınsa renklendirilmiş alanlara
örneğin “A _”, renklendirilmemiş alanlara “aa” yazılır.
• Soruda renklendirilmiş kutucuklar otozomal eş baskınsa renklendirilmiş
alanlara örneğin “AB”, renklendirilmemiş alanlara örneğin “AA” ya da
“BB” yazılır.
• Soruda renklendirilmiş kutucuklar renk körlüğü gibi X’e bağlı çekinik
Sağlıklı dişi Hasta dişi
özellik gösteriyorsa renk körü bireyler renklendirilmiş alan üzerine
r
dişide (X X ), erkekte (X Y) şeklinde yazılır. Mutasyon yoksa hasta Sağlıklı erkek Hasta erkek
r
r
annenin tüm erkek çocukları hastadır, sağlıklı babanın bütün kız
çocukları sağlıklıdır.
Görsel 3: Soyağacı örneği
72