Page 51 - Biyoloji

BİYOLOJİ
10

EKOSİSTEMİN CANLI VE CANSIZ BİLEŞENLERİ

Ekosistem, canlı (biyotik) ve cansız (abiyotik) faktörlerden oluşur. Eko-
sistemlerdeki canlı faktörler üreticiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılardır. Top-
rak, mineraller, enerji kaynağı, sıcaklık, iklim ve su ekosistemin cansız
faktörleridir.
Ekosistemdeki Canlı Faktörler
Bir ekosistem içerisinde bulunan ve birbirlerini etkileyen canlı varlıkların
tümüne canlı faktör denir.

İnorganik maddelerden organik madde sentezi yapabilen canlılara üre-
ticiler (ototrof canlılar) denir. Üreticiler, fotosentez veya kemosentez
olaylarını gerçekleştirerek kendi besinlerini yapmaları yanında atmosfe-
rin karbondioksit ve oksijen dengesini de sağlarlar. Bitkiler, bazı bakteri,
arke ve protist türleri üretici canlı örnekleridir.
Kendi besinini üretemeyen, besinlerini bulundukları ortamdan hazır
alan canlılara tüketiciler (heterotrof canlılar) denir. Hayvanlar, mantar-
lar, bazı protistler ve bazı bakteriler heterotrof canlılardır.
Ekosistemdeki Cansız Faktörler
Bir ekosistemde canlılar dışında kalan ve canlıların yeryüzündeki dağı-
lımını, tür çeşitliliğini etkileyen faktörlere cansız faktörler denir. Cansız
faktörler enerji kaynağı, sıcaklık, iklim, toprak, mineraller ve su olarak
altı grupta incelenir. Bazı cansız faktörler daha çok kara ekosistemlerin-
de tür çeşitliliğini ve dağılımını belirler.
Enerji Kaynağı
Ekosistemde enerjinin ana kaynağı çoğunlukla güneştir. Fotosentez
yapan üretici canlılar, ışık enerjisini kullanarak inorganik maddelerden
organik bileşikler sentezler. Ekosistemdeki diğer canlıların büyük ço-
ğunluğu, enerji kaynağı açısından bitkilerin sentezlediği organik mad-
delere bağımlıdır.
Güneş ışınlarının eksikliği kara ekosistemlerindeki bitkilerin büyüme-
sini sınırlayan önemli bir faktördür. Pek çok bitkide büyüme, gelişme,
çiçeklenme ve yaprak dökümü gibi fizyolojik olaylar bitkilerin ışık alma
süresine göre belirlenir. Ekosisteme ulaşan ışığın miktarı bitkilerin dağı-
lımını da belirler. Ekosistemdeki hayvanların biyolojik faaliyetleri ışığın
şiddetinden ve süresinden etkilenir. Üreme, avlanma ve göç etme gibi
faaliyetler ışığa bağlı olarak gerçekleşir.

Sıcaklık
Canlılar kendileri için uygun çevre sıcaklığının olduğu ortamlara yerle-
şip yaşayabilir. Bitkilerin çimlenme ve çiçeklenme dönemleri sıcaklığa
bağlı olarak değişirken sıcaklık artışı bazı hayvanlarda metabolizma
hızını artırır. Hayvanlarda göç etme, kış uykusuna yatma, üreme, meta-
bolizma hızı ve hareket gibi faaliyetler sıcaklık değişimlerinden etkilenir.

50