Page 97 - Kimya

Kimya 11. Sınıf

TEPKİME HIZINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER

5.2.1. TEK VE ÇOK BASAMAKLI TEPKİMELER VE HIZ
Kimyasal tepkimeler tek basamakta gerçekleşebileceği gibi art arda gerçekleşen birkaç basamakta da
meydana gelebilir. Bir tepkimede tepkime hızının derişime bağlılığını gösteren matematiksel ifadeye hız
denklemi ya da hız bağıntısı denir.
aA(g) + bB(g) cC(g) + dD(g)
Tek basamakta gerçekleşen tepkimenin hız denklemi;
b
a
Hız = k[A] [B] şeklinde yazılır.
Hız denklemindeki derişim terimlerinin üsleri yani a ve b’nin toplamına tepkimenin mertebesi
(derecesi) denir.
k hız sabitidir ve her tepkime için belli bir sıcaklıkta daima sabittir.
Tepkime hız denkleminde saf sıvı ve saf katılar yer almaz. Çünkü saf sıvı ve saf katıların miktar-
larının değiştirilmesi derişimlerini değiştirmez. Tepkime hız denkleminde sadece gazlar ve sulu çözelti-
ler yer alır.
2KClO (k) 2KCl(k) + 3O (g) Hız = k
2
3
Hız denklemi yukarıdaki gibi olan tepkimeler sıfırıncı derecedendir.
Tek basamakta gerçekleşen N (g) + 3H (g) 2NH (g) tepkimesinin hız denklemi
2
3
2
3
Hız = k[N ][H ]
2
2
şeklindedir ve 4. dereceden bir tepkimedir (N ’a göre 1, H ’e göre 3. dereceden).
2
2
Bazı tepkimeler birden fazla basamakta gerçekleşebilir. Tepkimenin meydana geldiği basamaklar zin-
cirine tepkime mekanizması denir. Mekanizmalı tepkimelerde hız denklemi en yavaş adıma göre yazılır.
H (g) + 2ICl(g) I (g) + 2HCl(g)
2
2
tepkimesinde olduğu gibi genellikle tepkimeye giren tanecik sayısı ikiden fazla olduğunda mekanizmalı
tepkime oluşur.
Hidrojenin iyot monoklorürle tepkimesi tek basamakta gerçekleşseydi hız denklemi
Hız = k[H ][ICl ] 2
2
şeklinde olurdu. Fakat deneysel olarak elde edilen hız denklemi
Hız = k[H ][ICl ] şeklindedir.
2
I. basamak: H (g) + ICl(g) HI(g) + HCl(g) (yavaş)
2
II. basamak: HI(g) + ICl(g) I (g) + HCl(g) (hızlı)
2
Net tepkime: H (g) + 2ICl(g) I (g) + 2HCl(g)
2
2

97