Page 120 - Tarih

12. Sınıf Tarih

kiperver Cumhuriyet Fırkasını kurdular.
Partinin kurulması sırasında Mustafa Kemal’in isteği üzerine meclisin çıkardığı bir yasayla askerlik mes-
leğini yapanların milletvekili olmaları yasaklandı. Böylece ordu siyaset dışı bırakıldı.

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının parti tüzüğünde cumhuriyet ilkesi, liberalizm ve demokrasi benim-
senmiş dinî inançlara saygılı olunduğu belirtilmişti. Partinin kurucuları, yeniliklerin zaman içinde kendili-
ğinden gerçekleşmesi gerektiği görüşündeydiler. Ancak fırka kısa bir zaman içinde Cumhuriyet’in ilanına
ve hilafetin kaldırılmasına muhalif olanların toplandığı bir merkez olarak rejimi tehdit edici bir oluşum hâ-
line geldi. Cumhuriyet’e ve gerçekleştirilen inkılaplara karşı olanların kışkırtmaları sonucu, doğu illerinde
Şeyh Sait İsyan’ı çıktı. İsyanın çıkmasında partinin bölge teşkilatlarına mensup bazı kişilerin bulunduğu
gerekçesiyle parti Takrir-i Sükûn Kanuna dayanılarak kapatıldı (3 Haziran 1925). Böylece Cumhuriyet
tarihinin ilk muhalefet partisi kapatıldı ve çok partili hayat kesintiye uğramış oldu.

Mustafa Kemal’e Suikast Girişimi

Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının kapatılmasından sonra yeniliklere karşı olanlar ve eski İttihatçılar,
siyasal yoldan ulaşmadıkları amaçlarını Mustafa Kemal’e suikast yaparak elde etmek istediler. Onlara
göre yeni rejiminin varlığını sürdürmesi Mustafa Kemal’e bağlıydı. Onu öldürmekle iktidarı ele geçirebi-
lecekleri ve ülkeyi istedikleri gibi yönetebilecekleri düşüncesindeydiler.
Suikastı planlayanlar, Mustafa Kemal’in İzmir gezisi sırasında gerçekleştirmek üzere harekete geçtiler.
Ancak Gazi Mustafa Kemal Paşa’nın İzmir’e gelmesi bir gün gecikti. Suikastçıları Yunan adalarına ka-
çıracak olan motorcu Giritli Şevki’nin korkarak durumu ihbar etmesi sonucu güvenlik güçleri harekete
geçtiler ve suikastçılar, silahlarıyla birlikte ele geçirildiler.

Serbest Cumhuriyet Fırkası

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasından sonra çok partili yaşama geçiş için atılan ikinci adım Serbest
Cumhuriyet Fırkasının kurulmasıdır.
Tek partili yönetim, eleştiri ve denetim eksikliği nedeniyle görevini tam olarak yerine getiremiyordu. 1929
yılında bütün dünyayı etkisi altına alan Dünya Ekonomik Bunalımı yaşanmış ve Türkiye de bu buna-
lımdan etkilenmişti. Tüm bu gelişmelerin ardından ülke yönetiminde farklı insanlardan oluşan yeni bir
kadronun, baş gösteren sıkıntıların çözümünde faydalı olabilileceğine inanan Mustafa Kemal, çok partili
sisteme geçiş için bir deneme daha yapmaya karar verdi. Fakat kurulacak partinin mevcut düzen için-
de muhalefet etmeli ve iktidara geldiğinde cumhuriyet rejimini ortadan kaldırmaya çalışmamalıydı. Bu
amaçla yakın arkadaşı olan Fethi (Okyar) Bey’i yeni bir parti kurmaya ikna etti.
Cumhurbaşkanı olarak tarafsız kalacağını söyledi. Yeni partiye güven sağlamak için çocukluk arka-
daşları olan milletvekillerinin hatta kızkardeşi Makbule Hanım’ın da bu partide görev almasını istedi.
Serbest Cumhuriyet Fırkası, Cumhuriyet Dönemi’nin ikinci muhalefet partisi olarak 12 Ağustos 1930’da
İstanbul’da kuruldu.

Partinin kurucuları, Cumhuriyet’e bağlı ve laik düşünceden yana olan kişilerdi. Fakat parti örgütlenmeye
başladığında Cumhuriyet’e, laik düşünceye ve inkılaplara karşı olanlar, partinin örgütlerinde görev alma-
ya başladılar. 7 Eylül 1930’da İzmir’de ve sonrası başka yerlerde yapılan parti mitinglerinde bu durumun
bütün açıklığıyla ortaya çıkması üzerine bu gelişmelerden ürken Fethi (Okyar) 17 Kasım 1930’da partiyi
feshetti. Serbest Cumhuriyet Fırkası, 18 Aralık 1930’da resmen kapatıldı.
Yaşanan olumsuz gelişmeler ve 1930’larda II. Dünya Savaşı tehlikesinin ortaya çıkması nedeniyle, Ata-
türk zamanında bir daha çok partili rejim denemesi yapılmadı.

119