Page 9 - Tarih

Tarih 9. Sınıf

Tölesler, VI. yüzyılın ortalarında Baykal Gölü’nün doğusundan Karade-
niz’in kuzeyine kadar uzanan sahada Kök Türk Devleti’ne bağlı olarak BİLİYOR MUSUNUZ?
yaşayan dağınık Türk boylarıdır.

İlk Türk devletlerinin kurulması ve güçlenmesinde etkili olan
boylar, bu devletlerin zayıflamasında da önemli rol oynamıştır.
Boyların isyan etmesi ve budun birlikteliğinin bozulması, Türk
devletlerinin güç kaybetmesine neden olmuştur. Örneğin Kap-
gan Kağan’ın (Görsel 4.3) sert tutumu yüzünden devlete bağlı
boylar birer birer isyan etmeye başlamıştır. Türk devletlerini
zor durumda bırakmak isteyen Çinliler de çeşitli entrikalarla
Töles boylarını sık sık isyana teşvik etmiştir. Kapgan Kağan
ve devletin diğer ileri gelenleri bu isyanlarla uğraşmak zorunda
kaldıkları için düşmanları olan Çinlilerle mücadele etme fırsatını
bulamamıştır. Kapgan Kağan, boyların isyanıyla uğraşırken bir
Türk boyu olan Bayırkuların saldırısı sonucunda öldürülmüştür. Görsel 4.3
Kapgan Kağan(Temsilî)

Türk Devletlerinde Gücün Meşruiyet Kaynağı

Türklerde devleti yönetme yetkisinin kağana, Gök Tengri tarafından
verildiğine inanılırdı. Dolayısıyla Türklerde gücün kaynağı ilahidir.
Ancak Türk kağanı hiçbir zaman kutsal varlık, yani eski Mısır me-
deniyetinde olduğu gibi tanrı-kral sayılmamıştır. Tarihî kayıtlardan
da anlaşıldığı üzere ilk Türk devletlerinde siyasi iktidar kavramı “kut”
tabiri ile ifade edilmiştir. Tanrı, Türk kağanına kut vererek hükümdarlık
gücü ve yetkisi bahşetmiştir.
Türklerde kağan olabilmek için Gök Tengri tarafından kut verilmiş bir
aileye mensup olmak gerekirdi. Bu aileler belli olup Hunlarda Tu-ku,
Kök Türklerde Aşina ve Uygurlarda Yağlakâr ailesidir. Kut, kan yoluyla
geçtiği için bütün hanedan üyeleri kağan olma hakkına ve yetkisine
sahiptir. Tanrının iradesinin hangi hanedan üyesi üzerinde olduğu da
ancak taht için yapılan bir mücadele sonucunda ortaya çıkmaktadır.
Kağan olmak için aynı zamanda adil, yetenekli, ilim sahibi, asil, ce-
sur olmak gereklidir. Eski Türklerde kuta sahip olan hanedan üyeleri
arasında kağan seçmek için kurultay toplanmıştır.
Görsel 4.4
Tuğ
Türklerde kağan, hem bütün devlet teşkilatının başı hem de toplumun lideri durumundaydı. O, devle-
tin başı olarak iç ve dış siyaseti düzenler, savaş ve barışa karar verir, ordulara komutanlık eder, elçiler
gönderir ve elçileri kabul ederdi. Ayrıca devlet teşkilatının her kademesindeki görevlileri tayin eder veya
onları görevlerinden alırdı.
Türk devletlerinde hükümdarlara; şanyü, tanhu, han, yabgu, ilteber, idikut, erkin ve kağan gibi unvanlar
verilmişti. Hunlardan itibaren Türklerde bazı hükümdarlık sembolleri de görülmektedir. Bunlar; taht, davul,
otağ, kotuz, tuğ (Görsel 4.4) ve yaydır. Kağan ülkeyi idare eder, töre koyabilir ve gerektiğinde yargılama
da yapabilirdi.

8