Page 12 - Tarih

9. Sınıf Tarih

II. Kök Türk Devleti (682-742) Uygur Devleti (744-840)

630 yılında Çin hâkimiyetine girdikten son- Orhun ve Selenga bölgesinde yaşayan Uygurlar, Karluk
ra birçok Türk beyi Çin’e karşı isyan etti. ve Basmil boyları ile birlikte II. Kök Türk Devleti’ne son
Bunların en önemlisi Çin sarayını basmak vermiştir. 744 yılında Kutluk Bilge Kül Kağan, merkezi
isteyen Chie-shih-shuai’n (Kürşat) 639 yı- Karabalgasun olan bağımsız Uygur Devleti’ni kurmuştur
lındaki baş kaldırışıdır. Kürşat, Çin sarayını (Harita 4.5). Devletin kuruluşundan üç yıl sonra Kutluk
basarak veliahtı kaçırmayı ve onu kendi ül- Bilge Kül Kağan ölmüş ve yerine oğlu Moyen Çor geç-
kesine götürmeyi planlamıştı. Ancak hava- miştir. Bu dönemde devletin sınırları batıda Siri Derya
nın aniden fırtınaya dönüşmesi ve ırmağın (Seyhun) Nehri boylarına kadar uzanmıştır.
taşıp önlerini kesmesi yüzünden bu girişim Moyen Çor’dan sonra hükümdar olan Bögü Kağan,
başarısız kaldı. Ardından bağımsızlığı ka- Mani dinini kabul etmiştir. Mani dini Uygurları zayıfla-
zanma adına 648, 679 ve 681 yıllarında tan en büyük etken olmuştur. Uygurları hareketsizli-
üç girişim daha yaşandı.
ğe, et yememeye, savaş yapmamaya teşvik eden bu
Nihayet Kök Türkler, Kutluk önderliğinde din onların savaşçı özelliklerinin zayıflamasına neden
bağımsızlık için harekete geçti ve 682 yı- olmuştur. Fakat sonradan Uygurların bilim, sanat ve
lında zafere ulaşılarak II. Kök Türk (Kutluk) edebiyattaki ilerlemelerine etki etmiştir.
Devleti resmen kuruldu (Harita 4.4). Kutluk Uygur Kağanlığı’nın güçlenmesi üzerine Çin 821’den
Kağan, devleti derleyip toplayan anlamına itibaren alışıldık entrika politikalarını uygulamaya başla-
gelen “İlteriş” unvanını aldı. Tonyukuk ise mıştır. Bu tarihten sonra Uygur sarayında türlü karışık-
“Apa Tarkan” unvanını alarak bütün askerî lıklar, suikastlar yaşanmıştır. Bu karışıklık, Uygurların
ve idari işlerin planlanmasında İlteriş Ka- siyasi güçlerini zayıflatmış ve Uygur Devleti yıkılma
ğan’ın en büyük yardımcısı oldu.
sürecine girmiştir. 840’ta Kırgızlar, Uygur Devleti’ne
İlteriş Kağan’ın ölümü üzerine tahta kardeşi son vermiştir.
Kapgan Kağan geçti. Faaliyetleri açısından
Türk tarihinin en büyük fatihlerinden biri 840 Kırgız yenilgisinden sonra başka bölgelere göç et-
olan Kapgan Kağan, Türk boylarını hâki- mek zorunda kalan Uygurlar, zamanla gittikleri yerlerde
miyet altına aldı. Ardından Batı Türkistan’a yeni devletler kurdular. Bunlardan ilki Çin’in kuzeyine
yönelen Kapgan Kağan 701 yılında Demir göç eden Sarı (Kansu) Uygurları’dır. Sarı Uygurlar
Kapı’ya kadar ulaştı. günümüzde Kuzeybatı Çin’de yaşamaya devam et-
mektedir. Diğer devlet ise Beşbalık, Turfan, Hoça ve
Kapgan Kağan’ın sert tutumu ve Çin entri- Kaşgar‘ı içine alan Turfan Uygur Devleti’dir. Bu dev-
kaları nedeniyle devlete bağlı boylar birer let, Orta Asya’nın ticaret yolları üzerinde olduğu için
birer isyan etmişti. Bu isyanların birinde ekonomik olarak zenginleşti. Bununla birlikte kültür ve
Kapgan Kağan’ın öldürülmesi üzerine ye- sanat alanında da gelişti. Turfan Uygurları, günümüzde
rine oğlu İnel tahta çıkmıştı. Fakat İnel’in Çin’e bağlı Doğu Türkistan Uygur Özerk Bölgesi’nde
kağanlığı yetersiz bulunmuş ve onun yeri- yaşamaktadırlar.
ne İlteriş’in oğlu Bilge, kağanlığa; Kül Tigin
ise komutanlığa getirilmişti. Bilge Kağan ilk
iş olarak devletin başına büyük dert açan
boyların isyanını bastırmış ve devletin bir- Ötüken
liğini yeniden sağlamıştı. Beşbalık Karabalgasun
Talas Turfan
Bilge Kağan’dan sonra devletin başına ge- UYGUR DEVLETİ
çen kağanların yetersiz olmaları zamanla
devleti zaafa uğrattı. II. Kök Türk Devleti, TİBET ÇİN
742’den itibaren yaşanan isyanlarla zayıf- Büyük
ladı. Sonuçta Basmil, Karluk ve Uygurlar Umman HİNDİSTAN Okyanus
birleşerek II. Kök Türk Devleti’ne son verdi. Denizi
0 1.000 km
Harita 4.5
Uygur Devleti

11