Page 13 - Tarih

Tarih 9. Sınıf

İlk Türk Devletlerinde Töre

İlk Türk devletlerinde hukukun temelini ve kaynağını geleneklerden alan sözlü hukuk kuralları denilen
“töre” oluşturmuştu. Töre; sosyal düzeni sağlayan örf, âdet, gelenek ve ahlaki değerlerden beslenerek
ortaya çıkmıştır.

Törenin oluşumunda; kut anlayışı ile kağanlar tarafından konulan kurallar, kurultaylarda alınan kararlar
ve kağanın iradesiyle toplum içinde yavaş yavaş oluşan gelenekler etkili olmuştur.

Devletin varlığını devam ettirmesi, törelere bağlılık ile ilişkilendirilmiştir. Devlet ile törenin eş değer oldu-
ğunu, abidelerdeki şu cümleler açıklamaktadır: “Ey Türk budunu (milleti), devletini, töreni kim bozabilir.’’
Törenin en önemli değeri olan adalet de bu yüzden mülkün yani devletin temeli kabul edilmiştir. Devlet
teşkilatlanmasında düzenleyici bir role sahip olan töre, kağanın hem keyfî hareket etmesini engellemiş
hem de halkına adil davranması için bir kontrol mekanizması olmuştur.

Orhun Yazıtlarına göre Türk devletlerinde kağanlar gücünü CEVAPLAYALIM
nereden almaktadır?

Görsel 4.5
Orhun Yazıtlarından biri (Moğolistan)

Türk Kitabelerine Göre Güç ve Yönetim Anlayışı

Tarihin köklü milletlerinden olan Türkler, Avrasya coğrafyasında çok geniş bir alana yayılmıştır. Başta Or-
hun Yazıtları olmak üzere Yenisey ve diğer yazıtların okunmasıyla eski Türk kültürü daha iyi anlaşılmıştır.
Orhun Yazıtlarında “Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta, ikisi arasında insanoğlu yaratılmış. İnsanoğ-
lunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi Kağan oturmuş.” ifadesi yer almaktadır. Buna göre gökyüzü
ve yeryüzü yani bütün dünya Türk devletinin mekânını oluşturmaktadır. Türk kağanları ise “cihanşümul”
yani bütün dünyanın hükümdarı konumundadır (Görsel 4.5).

Yazıtlara göre dünya hâkimiyeti, Tanrı tarafından Türk kağanlarına bir görev olarak verilmiştir.
Yazıtlarda kağanların millete karşı sorumlu olduğunu ve millete hesap verdiğini gösteren örnekler de
bulunmaktadır. “Türk Milleti için gece uyumadım, gündüz oturmadım. Ondan sonra Tanrı irade ettiği ve
lütfettiği için talih ve kısmetim olduğu için ölecek milleti diriltip kaldırdım, çıplak milleti giydirdim, fakir
milleti zengin ettim, nüfusu az milleti çok ettim.”

Yiyecekleri; kurutulmuş et, pastırma, et tozu gibi farklı şekillerde muha-
faza ederek tükettikleri bilinen Türkler, tarihte ilk defa konserve yapan BİLİYOR MUSUNUZ?
millettir.

12