Page 11 - Tarih

Tarih 9. Sınıf

Asya Hun Devleti (MÖ 220-MS 216) I. Kök Türk Devleti (552-630)
Asya Hun Devleti (Harita 4.3) tarihte bilinen ilk
Türk devleti olup aynı zamanda Orta Asya tari- Tarihte Türk adını ilk defa resmî devlet is-
hinin ilk büyük devletidir. Devletin merkezi Ötü- mi olarak kullanan Kök Türkler, Bumin Ka-
ken’dir. Hunların bilinen ilk kağanı, “büyüklük ğan liderliğinde Töles boylarını kendilerine
ve genişlik” anlamına gelen Şan-yü veya Tan- bağladı. Nüfusunu artıran ve askerî olarak
hu unvanını taşıyan Tuman (Teoman)’dır. Mete güçlenen Kök Türkler, Asya Hun Devleti’nin
Han MÖ 209’da babası Tuman’ı tahttan indirerek yıkılışından sonra bölgede kurulmuş olan
Hunların başına geçmiştir. Türk tarihinde parlak Avar devleti’ni yıkarak 552 yılında Kök Türk
bir dönem başlatan Mete Han, Türkçe konuşan Devleti’ni kurdu (Harita 4.4). Bumin Kağan,
ve Türk soyundan olan toplulukları ilk kez Hun İl Kağan unvanını alarak ülkenin batı kısmı-
hâkimiyeti altında toplamıştı. nın idaresini kardeşi İstemi Yabgu’ya verdi.
Mukan Kağan zamanında Kök Türk Devleti
Mete Han’dan sonra Çin entrikaları sonucunda her yönüyle parlak bir dönem yaşadı. Ko-
Hun iktidarında derin çatlaklar belirmeye başladı. re’den Karadeniz’e kadar uzanan sahada
İç ve dış baskılara dayanamayan Ho-han-yeh, yaşayan bütün Töles ve diğer Türk boylarını,
Çin hâkimiyeti altına girerek durumunu kurtarmak kuzeyde Kırgız Türklerini ve yabancı kavim-
istedi. Bu durum Hun kurultayında sert tartış- leri devlete bağladı. Onun zamanında Kök
malara yol açtı. Ho-han-yeh ile Çin hâkimiyetini Türkler dünyanın en güçlü devletlerinden
kabullenmeyen Çi-çi arasında taht mücadelesi biri oldu.
başladı. Bu mücadeleyi, Çin’in desteğini arkasına
alan Ho-han-yeh kazandı. Böylece Hun Devleti, Mukan Kağan’dan sonra kardeşi Taspar Ka-
Doğu ve Batı olmak üzere ikiye ayrıldı (MÖ 54). ğan (Ta-Po) devletin başına geçti. Taspar
Kağan’ın ölümünden sonra yaşanan taht
İstiklali savunan Çi-çi önderliğindeki Batı Hun- kavgaları sırasında Kök Türk Devleti sarsıldı.
ları’na MÖ 36’da Çin İmparatorluğu son verdi. Devletin batı tarafını babası İstemi’den son-
Çin hâkimiyetindeki Doğu Hunları ise miladın ra idare etmeye başlayan Tardu, meydana
ilk yıllarından itibaren yavaş yavaş toparlanma- gelen anlaşmazlıklardan yararlanarak 582
ya başlayarak tekrar bağımsızlıklarını kazandı. yılında Batı Kök Türk Devleti’nin bağımsız-
Ancak taht kavgaları nedeniyle Hunlar, Güney lığını ilan etti. Bu olay ile I. Kök Türk Dev-
ve Kuzey olmak üzere tekrar ikiye ayrıldı. Kuzey leti, Batı ve Doğu olmak üzere ikiye ayrıldı.
Hunları, bölgedeki diğer kavimlerin baskısına 630 yılında Doğu Kök Türk Devleti, Çinliler
dayanamayarak 155 yılından sonra Moğolistan’ı tarafından ortadan kaldırıldı. Batı Kök Türk
boşaltmak zorunda kaldı. Böylece Türk ana yur- Devleti ise 630 yılında Çin’e bağlı birçok
dundaki Hunların siyasi varlığı tamamen sona beyliğe ayrıldı.
erdi. Çin egemenliği altında bulunan Güney Hun
Devleti’ne ise Çin İmparatorluğu son verdi (216).

ASYA HUN DEVLETİ
Ötüken Cent Ötüken Karabalgasun
Karakurum Beşbalık
Beşbalık Talas Karakurum
Hive
Turfan Buhara Turfan
TİBET TİBET
ÇİN ÇİN
Büyük
Büyük Umman HİNDİSTAN Okyanus
Umman HİNDİSTAN Okyanus Denizi I. Kök Türk Devleti
Denizi 0 1.000 km 0 1.000 km II. Kök Türk Devleti

Harita 4.3 Harita 4.4
Asya Hun Devleti I ve II. Kök Türk Devletleri

10