Page 41 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 1 Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler, Duyu Organları

Oku-Yorum

Yaşamsal Öneme Sahip Duyumuz: Koku

Koku alma mekanizması, farklı koku- lerinin yüzey alanı artıyor ve hücreler
ları ayırt etme becerisi, koku hücre- daha fazla sayıda koku molekülüyle
lerinin beyinle yaptığı işbirliği, maruz temas ediyor. Koku oluşumuna ne-
kalınan kokuya göre değişen ruh hâli den olan moleküllerin kendilerine has
ve kokuların karar vermedeki etkisi almaçlara bağlanmasıyla hücre için-
artık pek çok araştırmanın başlıca de çok sayıda biyokimyasal tepkime
konularından. Genlerimizin % 3’ünün gerçekleşiyor ve sonuçta beyne ile-
koku almaç hücrelerinin zarlarında tilmek üzere bir uyarı oluşuyor. Daha
bulunan farklı almaçları kodladığını sonra bu uyarı beynin ön bölümünde-
keşfeden Richard Axel (Riçırd Aksel) ki koku soğanına iletiliyor. Koku so-
ve Linda B. Buck (Linda B. Buk), bu ğanında işlenen bilgiler beynin koku
keşifleriyle 2004 yılında tıp alanında- korteksi, hipokampüs, amigdala ve
ki Nobel Ödülü’nün sahibi olmuşlar. talamus altı gibi bölgelerine gönderi-
Axel ve Buck çalışmalarının sonu- liyor ve kokunun hangi koku ya da ne
cunda 1000 genden oluşan büyük kokusu olduğu algılanıyor.
bir gen ailesi keşfetmiş. Ancak bu Reklamcılar da koku, hafıza ve ruh
genlerin çoğu ifade edilmediğinden hâli arasındaki bağlantıyı çoktan keş-
(genetik bilginin işlevsel bir proteine zırladığı çöreklerin kokusuyla şahane fetmiş ve bunu reklam aracı olarak
dönüşmemesi) insanda sadece 400 bir sabaha uyanmamızı da sağlıyor. kullanmaya başlamışlardır. Pek çok
koku almacı bulunuyor. Ama bu 400 Sıklıkla görülen koku alma bozuk- sektörde müşterilerin karar vermesini
koku almacıyla bile on binden faz- luklarından hipozmi, koku alma ye- kolaylaştıracak ve ruh hâllerini etkile-
la kokuyu tanıma yeteneğine sahip teneğinde azalma, anozmi ise hiç yebilecek çeşitli özel kokular kullanı-
olduğumuz bir gerçek. Beyin koku koku alamama olarak tanımlanıyor ve lıyor. Çünkü koku kişilerin davranışla-
merkezi duygularımızın, korkularımı- kişilerin hayat kalitesini olumsuz yön- rını etkiliyor. Örneğin lavanta kokusu
zın ve hafızamızın sistemi olarak da de etkiliyor. Genel olarak hipozminin restoranda geçirilen zamanı uzatıyor
bilinen limbik sistemle çok yakından görülme oranı %13-18 iken, anozmi- ve harcanan parayı artırıyor. 1
ilişki içerisinde. Bu nedenle hoş ko- nin görülme oranının %4-6 civarında Japonya’da bir şirket, “Hana” (Ja-
kular ruh hâlimizi etkiliyor ve kendi- olduğu biliniyor. Bu rahatsızlıklar in- ponca burun, ayrıca bir kadın ismi)
mizi daha iyi hissetmemizi sağlıyor. sanlar yaşlandıkça daha çok ortaya ismini verdikleri sevimli bir köpek ro-
Kokular aynı zamanda bilişsel yete- çıkıyor ve erkeklerde kadınlara oranla bot geliştirdiler. Robot köpek, ayak
neklerimizi de etkiliyor. Araştırmacılar daha fazla görülüyor. kokusunun derecesini ölçüp kokunun
kokuların beynin duygularla ilgili bö- Doğada kimyasal yapıları nedeniyle sahibini uyarma, orta derecede ayak
lümünü uyardığını, bu nedenle verilen koku oluşumunda önemli rol oyna- kokusunu tespit ettiğinde havlama,
kararların mantıklı olmayıp daha duy- yan on binlerce farklı molekül var. koku çok güçlü ise odaya parfüm
gusal olduğu sonucuna ulaşmış. Çok sevdiğimiz bir çiçek veya parfüm sıkma veya ‘bayılarak’ tepki göster-
2
İşitme ya da görme kaybı söz ko- kokusunun moleküler yapısıyla hoş- me gibi özelliklere sahip. İşin şakası
nusu olduğunda insanlar korkunç lanmadığımız bir kokunun moleküler bir tarafa, koku alan robotların günlük
bir durumla karşı karşıya kaldıklarını yapısı aynı değil. Çok hoş kokan bir hayatımızda yer alması güvenliğimiz
düşünüyor. Ama koku alma yetene- maddenin kimyasal yapısında ufak için de çok önemli. Yangına sebebiyet
ğinin kaybı söz konusu olduğunda bir değişiklik yapıldığında, o madde verecek maddelerin yanma kokusunu
bazen bunun farkında bile olmuyorlar artık koku oluşturmayabiliyor hatta belirleyen robotların geliştirilmesi ba-
ya da farkında oluyor ama önemse- bazen hoş olmayan bir koku oluşma- yılmasından ziyade müdahale etmeyi
miyorlar. Üstelik bu bozukluğa sahip sına dahi yol açabiliyor. Maddelerin kolaylaştırabilir. Yangının nedenleri-
pek çok kişi tıbbi yardım alma ihtiya- yaydığı kokunun burnumuza ulaş- ni belirleyebilir, hangi maddenin bu
cı bile hissetmiyor. Oysa koku alma ması, burundaki almaçlar tarafından yangını söndüreceğine karar verebilir
duyusunun azalması ya da tamamen algılanması ve kokuya özgü sinyalle- ve insan gücünün yetemediği yan-
kaybolması bazı hastalıkların ya da rin beyne iletilmesi koku mekanizma- gınlara bu bilgilerle müdahaleyi ge-
sağlık problemlerinin habercisi. Her sının genel çerçevesini oluşturuyor. ciktirmeden yapabilir. Tüm bu bilgileri
şeyden önce koku duyumuz bir erken Burun boşluğunun üst bölümünde hafızasına kaydedip daha da geliştiri-
uyarı sistemi olarak görev yapıyor. yer alan koku epitelinde koku mole- lebilme özelliğine sahip olabilir. (Kay-
Gaz sızıntısı, bozulmuş bir yiyecek küllerine duyarlı koku almaç hücreleri naklar:1. http://www.bilimgenc.tubitak.
ya da yangın gibi tehlikeli durumları var. Bu hücreler koku molekülleri ile gov.tr/makale/yasamsal-oneme-sahip-du-
koklama yeteneğimiz sayesinde fark beyin arasında adeta bir veri işleme yumuz-koku, Dr. Özlem Ak İkinci, kısal-
edebiliyoruz. Kişi uyurken bile görev merkezi gibi çalışıyor. Her koku almaç tılmıştır. 2. https://tr.sputniknews.com/
bilim/201709111030083659-japon-ro-
başında olan koku duyusu duman hücresinin yüzeyindeki kıla benzer çı- bot-ayak-kokusu/, düzenlenmiştir. Erişim
kokusu gibi tehlikeli durumlarda bizi kıntılar havayla temas hâlinde. Bu çı- Tarihi: 05.11.2017 )
uyarırken, annemizin kahvaltı için ha- kıntılar sayesinde koku almaç hücre-

55