Page 52 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Fen Lisesi Biyoloji 11. Sınıf

Oku-Yorum

Hayatın Enerjisi

Günlük beslenmenin önemli fonksi- reyin BMH yüzdesi 10 iken, ciddi bir ri 0,825 olarak kabul edilir. Protein
yonlarından biri bireyin günlük enerji yanık sonrası iyileşme sürecinde olan ve yağların, karbonhidratlara göre R
ihtiyacını karşılamasını sağlamak- bir hastanın BMH yüzdesi 50-300 değerinin düşük olmasının nedeni,
tır. İnsanda karbonhidrat, protein ve arasında değişir. Bir bireyin bu enerji kullanılan oksijene oranla daha az
yağların yapılarındaki kimyasal bağ ihtiyacını karşılayabilmesi için be- karbondioksit oluşmasıdır.
enerjisi, hücrenin kullanılabilir enerji sinleri de farklı oranlarda tüketmesi Uzayda atmosfer bulunmadığından
kaynağı olan ATP’ye dönüştürülür. Bu gereklidir. Çünkü hem karbonhidrat, uzay aracında atmosfer ve iklim ko-
enerji; yeni besin polimerlerinin sen- protein ve yağların içinde barındır- şulları yapay olarak sağlanmaktadır.
tezlenmesi, bazı atık ürünlerin atılma- dıkları enerji değerleri farklıdır hem Soluksuz kalarak boğulmayı önlemek
sı, bireyin ihtiyaç duyduğu hareket- de bireylerin yapısal ve enerji ihtiyacı için O oranı yüksek, CO oranı düşük
2 2
lerin gerçekleştirilmesi gibi amaçlar açısından durumları farklılık göster- oranlarda atmosfer oluşturulur. Mo-
için kullanılır. Bu süreçte meydana mektedir. Ayrıca besinlerin sindirimi dern uzay araçlarında toplam basıncı
gelen yıkım (katabolizma) ve yapım ve hücrelerin metabolizması sırasın- 760 mmHg olan ve yaklaşık normal
(anabolizma) olaylarının tümü meta- da meydana gelen kayıplar her besin havada olduğu gibi oksijenin dört katı
bolizma olarak adlandırılır. türü için farklıdır. Yetişkin bir insanın azottan oluşan gaz karışımları kulla-
Bir besinde bulunan enerji, o besinin günlük besin diyetinin enerji veren nılmaktadır. Karışımda azot gazının
kalorimetre cihazında oksijen kulla- besinler açısından dağılımı %15 pro- bulunması hem yangın ve patlama
nılarak yakılması sonucunda ölçüle- tein, %55 karbonhidrat ve %30 yağ riskini azaltır hem de alveollerin ok-
1
bilir. Ölçümde elde edilen ısı enerjisi olmalıdır. sijen yakalama verimini arttırır. Deniz
Bazal metabolizma sırasında üreti- seviyesinde azotun önemi göz önüne
len enerjinin %80’i mitokondrideki pek alınmaz ancak deniz diplerinde
reaksiyonlarda üretilir. Bu reak- (yaklaşık 40 m’den itibaren) oluşan
siyonlar sırasında karbondioksit yüksek basınç, bu derinliğe dalan
açığa çıkar. Tam dinlenme hâlinde bir bireyde çeşitli derecelerde narkoz
sağlıklı bir insan, dakikada 12-15 altındaymış gibi sersemliğe ve bilinç
defa nefes alıp verir. Her nefes kaybına yol açar. Bulunulan ortamda
alışverişi 500 ml hava içerir. Böy- oksijen yoğunluğu artınca alveoldeki
lece dakikada 6-8 litre hava alınıp oksijen basıncı artar. Dokulara taşı-
verilir. Alınan havanın dakikada 50 nan oksijen de artarsa yaklaşık 30-60
ml’si oksijen; verilen 200 ml’si kar- dakika içinde birey, beyin nöbetleri
bondioksittir. Kuru havanın bileşi- yaşayabilir (oksijen zehirlenmesi).
mi %2,98 O , %0,04 CO , %78,06 Birey yoğun oksijene maruz kalmaya
2 2
kalori olarak adlandırılır. Bir kalori, N ve %0,92 argon ve helyum gibi devam ederse komaya girebilir. Bu
2
oda sıcaklığında 1 gram suyun ısısı- diğer etkisiz gazlardan oluşur. Vücut nedenle dalgıçlarda hareketin artma-
o
nı 1 C yükseltmek için gerekli enerji sıcaklığında (37 C) havadaki suyun sı oksijen zehirlenmesini artırabilir.
o
3
miktarına denk gelir. İnsanda ölçü basıncı 47 mmHg’dır. Bundan dolayı, Deniz seviyesindeki bir yarışmaya,
olarak enerjinin metabolik ve besin- deniz seviyesinde akciğerlere ulaşan yarışmacılar oksijen basıncı düşük
sel karşılığı ise kilokalori (kkal) olarak havadaki oksijen basıncı 149 mmHg, olarak ayarlanmış çadırlarda uyutu-
ölçülür. Sağlıklı bir yetişkinin bazal karbondioksit basıncı 0,3 mmHg ve larak; çok yüksek tepelere tırmanan
metabolizma hızı (BMH) tam dinleme azot basıncı 563 mmHg dır. İstirahat dağcılar ise içinde saf oksijen olan
hâlinde, metabolik olayların dikkate hâlinde alveol kılcallarından geçen tüplerden soluyarak etkinliklerine ha-
alınmasıyla, yaşamını devam ettir- kanın akış hızı 0,75 saniyedir. Bu sü- zırlanırlar.
4
mek için ihtiyaç duyduğu minimum rede gazların difüzyonu gerçekleşir Sağlıklı bir insanın günlük organik
2
enerji miktarına bakılarak belirlenir. ve gaz konsantrasyonu dengelenir. besin ihtiyacı, O ve CO gazlarının
2 2
BMH birim zamanda bireyin ağırlığı, Akciğerlerden dokulara oksijen taşın- oranlarına bakılarak BMH belirlenme-
tükettiği oksijen miktarı ve oluşan ısı ması sırasında kanın 100 ml’de yak- sine yaramaktadır. Elde edilen bu de-
baz alınarak dolaylı yoldan ölçülebi- laşık 5 ml O , dokulardan akciğerlere ğerler, yapılacak ekstrem çalışmalar
2
len yüzde olarak ifade edilen değer- CO taşınması 4 ml’ye denk gelir. Bu için gereken minimum ve maksimum
2
dir. BMH birçok faktörden etkilenebi- durumda akciğerden alınan oksijenin sınırların belirlenip insan hayatını ko-
lir. Örneğin soğuk iklim bölgelerinde yaklaşık %80 kadar CO akciğerden rumak için önlemler alınmasını sağla-
2
yaşayan insanların BMH’leri yüksek- atılır. Bu iki gazın birbirine oranı bize maktadır.
tir, uzun süre aç kalan insanların ise solunumsal değişim oranını (R) verir. (Kaynaklar 1. 2000, Palme Yayıncılık, Al-
düşüktür. Hormonal anormallikler de Birey karbonhidratla besleniyorsa tıncı Baskıdan çeviri, Biyokimya; 2. 2015,
Nobel Tıp Kitapevleri, Ganong’un Tıbbi
BMH’yi değiştirebilir. Örneğin hipo- R değeri 1,00; yağ ile besleniyorsa
tiroidizm BMH’yi azaltırken, hiperti- 0,7; proteinle besleniyorsa 0,80’dir. Fizyolojisi; 3. 2016, Güneş Tıp Kitapevleri,
Guyton ve Hall Tıbbi Fizyoloji, Onüçüncü
roidizm arttırır. Ameliyat dışı hastalık Ortalama miktarlarda karbonhidrat,
Baskı; 4. 2013, Palme Yayıncılık, Camp-
sonrası yatak istirahati yapan bir bi- yağ ve protein içeren bireyin R değe- bell Biyoloji, Dokuzuncu Baskıdan Çeviri)
174