Page 53 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 5 Solunum Sistemi

1.5. Solunum Sistemi

Canlıların hayatta kalabilmelerinde en önemli faktör enerji üretebil-
meleri ve üretilen enerjiyi metabolizma için kullanabilmeleridir. Ener-
ji, hücrede organik besin monomerlerinin, oksijenin kullanılması veya
kullanılmaması yoluyla yıkılmaları sonucu açığa çıkar. Hücresel solu-
numda açığa çıkan enerjinin bir kısmı ısı olarak çevreye yayılırken bir
kısmından da ATP molekülü sentezlenir. Hücresel solunum için oksijen
alınıp karbondioksitin atılması işleminin sürekliliği önemlidir. Bu sürek-
liliği sağlayan sistem solunum sistemidir.

Dışarıdan havanın akciğerlere alınmasına soluk alma (inspirasyon),
akciğerlerden karbondioksitli havanın atılmasına soluk verme
(ekspirasyon) denir. Akciğerler ile hava arasında gerçekleşen soluk
alıp verme olayına dış solunum denir. Akciğerde alınan oksijenin,
UYARI ! doku hücrelerine verilip doku hücrelerinden oluşan karbondioksi-
tin alınmasına ise iç solunum denir. Hücrelere kadar gelen besin
monomerlerinin, hücrede oksijenli veya oksijensiz biçimde yıkılarak
ATP üretilmesi olayı da hücresel solunum olarak adlandırılır.

Solunum sisteminin en önemli görevi oksijen-karbondioksit gazlarının
(solunum gazları) değişimini sağlamaktır. Solunum sistemindeki solu-
num yüzeyi, solunum gazlarının değişimini yüksek verimlilikte gerçek-
leştirecek bir yapıya sahiptir. Bu yapı, solunum gazlarının difüzyonunu
kolaylaştırmak için ince yapılı ve geniş yüzeylere sahiptir. Bu yapılar
vücudun su kaybını önlemek için vücut içine yerleşmiş nemli alanlar-
dır. Solunum gazlarının istenilen verimde değişimi, vücudun ve kanın
pH dengesinin korunmasında etkili olur.

Solunum sistemi organları burun, yutak (farinks), gırtlak (larinks),
soluk borusu (trake) ve akciğerlerdir. Bu organlardan dış dünyayla
bağlantıyı sağlayan burun, yutak, gırtlak ve soluk borusu üst solunum
yolunu oluşturur. Göğüs duvarı, solunuma yardımcı kaslar (diyafram
kası ve kaburga kası), solunumu kontrol eden beyin alanları ve be-
yinden kaslara giden sinirler ise akciğerin görevini gerçekleştirmesine
destek olan yapılardır. Dışardan alınan oksijenin dokulara, dokularda
biriken karbondioksitin akciğere taşınması dolaşım sistemi yapısı olan
damarlar aracılığıyla gerçekleşir.

UYARI ! Solunum sistemi bir yandan dolaşım, sinir ve hormonal sistemle ça-
lışır ve hücrelerde enerji üretiminin devamlılığını sağlar. Diğer yandan
boşaltım sistemi ile birlikte kan ve vücudun pH’sinin ayarlanmasına
etki eder, homeostaziyi sağlar. Böylece birey, canlılığını sürdürür.

1.5.1. Solunum Sistemi Organları Bilgi Notu
Diyafram: Diyafram omurgalı can-
İnsanda solunum sistemi organları; burun, yutak, gırtlak, soluk bo- lılardan kuş ve memelilerde vardır.
rusu (trake) ve akciğerlerdir. Soluk alıp vermede diyafram ve kabur- Sadece memelilerde kas bulundurur.
ga kasları etkilidir (Görsel 1.94). Bu kas çizgili kas yapısındadır. Soluk
alma sırasında göğüs boşluğu hac-
Burun, ağızla birlikte solunum sisteminin dış ortamla bağlantısını ku- mindeki değişikliklerinin %75’inden
ran organdır. İç yüzeyindeki epitel dokuda bulunan kıllar ve mukus sorumludur. Göğüs kafesinin alt ucu-
tabakası solunum yoluyla alınan havayı toz ve mikroplardan arındırır, na yapışan bu kas, karaciğer üzerinde
nemlendirir ve ısıtır. Burun yollarının tahriş olması, hapşırma refleksi- yay oluşturur ve kasıldığında bir pis-
ne neden olur. Burun yollarındaki duyusal refleks, omurilik soğanına ton gibi aşağıya hareket eder. Hareket
uzaklığı 1,5 cm ile 7 cm arasında de-
ulaştığında büyük miktarda hava, hızla burundan dışarı doğru itilir ve ğişir.
burundaki yabancı maddelerin dışarı atılması sağlanır.

175