Page 55 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 5 Solunum Sistemi

UYARI ! Bronşlar ve trake, hafif temaslara oldukça duyarlıdır. Düşük miktar-
lardaki yabancı maddelerin trake ve bronşlara teması bile öksürük
refleksini başlatabilir.
Soluk borusu iç kısmında bulunan sillerin yüzeyindeki partikülleri
uzaklaştıracak yeterli hava akımı sağlanamadığında alveollerde bulu-
nan akyuvarlar, yabancı maddeleri fagositozla yok eder. Ancak ge-
len partikül çok miktarda ise akyuvar savunması yetersiz kalır. Yangı
(iltihaplanma) gelişebilir. Örneğin kömür madenlerinde çalışanlar, çok
miktarda kömür tozu solumak zorunda kaldıklarından “silikozis” de-
nilen akciğer hastalığına yakalanabilmektedirler.

Akciğerler, karın boşluğundan diyaframla ayrılan göğüs boşluğunun
sağ ve solunda bulunur. Yapılarında bronş, bronşiyol ve gaz değişimi-
ni sağlayan alveoller denilen özelleşmiş birimler vardır (Görsel 1.94).
Akciğerlerin üzerini örten ince parlak zar plevra (pleura, plöra) zarıdır
ve her iki akciğeri kese şeklinde sarar. Bu zar iki katmanlıdır. Üstteki
katman göğüs boşluğunu, alttaki katman akciğerleri sarar. İki zar kat- Bilgi Notu
manı arasında yer alan seröz sıvı, sürtünmeden doğacak zararları ön- Seröz: Bir dış salgı bezi çeşidi olan
leyerek akciğerlerin göğüs boşluğunda rahatça genişleyip daralmasını seröz bezlerden salgılanan protein
sağlar. İki zar katmanı arasında basınç düşüktür ve içine hava girmez. yapısındaki akıcı sıvı salgıdır. Pank-
Bu durum soluk alma olayını kolaylaştırır. reasın dış salgı (ekzokrin) bezi, kulak
altı tükürük bezi seröz salgılayan bez
tipine örnektir.
Bronşlar, soluk borusunun birinci kaburga yakınlarında dallanarak iki-
ye ayrılmasıyla oluşan solunum organlarıdır. Her bronş, bir akciğere
girerek alınan havayı akciğere iletir. Virüsler, bakteriler, alerji, hava kirli-
liği, sigara kullanımı gibi etkenlerden dolayı bronşlar iltihaplanabilir. Bu
durum, bronşit (bronşların iltihaplanması) hastalığına yol açar.

Bronşiyoller, bronşların akciğerler içinde daha ince dallara ayrılma-
sıyla oluşan yapılardır. Bronşiyollerde kıkırdak tam halka şeklinde de-
ğildir. Trake ve bronşların kıkırdak halka olmayan tüm bölgelerinde,
bronşiyollerde düz kas tabakası vardır.

Alveol, bronşiyollerin dallanmasıyla oluşan ince borucukların açıldığı
hava keselerine denir. Alveoller tek katlı yassı epitel dokudan oluşmuş,
üzerleri kılcal damar ağı ile çevrili, gaz değişiminin gerçekleştiği akci-
ğerin işlevsel birimleridir. Alveollerde iki tip epitel hücresi bulunmakta-
Bilgi Notu
dır: Tip I hücreleri, alveolleri örten başlıca yassı hücre grubudur. Tip
II hücreler, daha kalın olan ve sürfaktan salgılayan hücrelerdir. Sür- Sürfaktan: Alveol epitel hücrelerin-
faktan alveollerde yüzey gerilimini düşürerek alveollerin daha kolay den salgılanan dipalmitol- fosfadilko-
şişmesini ve büzülmesini sağlar. Böylece soluk alıp verme kolaylaşır. lin (DPPC), diğer lipitler ve proteinler-
Alveol duvarının onarılmasında önemli rol oynar. Sürfaktan yokluğun- den oluşan bir karışımdır. Bebeklerde
sürfaktan eksikliğinde akciğerlerin
da yüzey geriliminin yüksek olması nedeniyle alveoller yeteri oranda birçok bölgesinde yüksek yüzey geri-
genişleyemez. Alveollerin gerilmesiyle akciğerde ödem oluşabilir. Ak- limi nedeniyle alveoller yeteri oranda
ciğerler, fetüste doğuma kadar kapalıdır. Doğumdan hemen sonra ilk havayla dolamaz. Bu durum “Bebekte
hava girişiyle genişleyen akciğerlerin soluk vermeyle alveollerin tekrar Solunum Zorluğu Sendromu (IRDS)”
birbirine yapışıp kapanmasını, sürfaktan maddesi önler (Görsel 1.95). olarak tanımlanır.

Alveoller gaz değişiminin gerçekleştiği yüzey alanını genişletir (yakla-
2
şık 100 m ’lik alan ve derinin yüzey alanının 50 katı kadar). Gaz deği-
şiminin gerçekleştiği yüzeyler ince, nemli ortamlardır. Nemde çözünen
oksijen hızla epiteli geçer. Kılcal damarların yapısının ince olması ve
epitel hücrelerinin birbirlerine çok yakın yerleşmesiyle gaz değişimi
kolayca gerçekleşir. Alveolü oluşturan epitel dokunun sürfaktan salgı-
sı, kılcallardan alveollere su geçişini önleyerek solunumla fazla su kay-
bedilmesine engel olur. Salgı içindeki lipoprotein, alveollere esneklik
kazandırarak soluk vermeyi kolaylaştırır.

177