Page 58 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Fen Lisesi Biyoloji 11. Sınıf

Soluk alıp verme mekanizmasında alınan oksijenin ve atılan
Hatırlatma karbondioksitin taşınmasında görev alan damarlar, “Dola-
şım Sistemleri” ve “Kan Dolaşımı” konusunda detaylandırıl-
mıştır. Dolaşım sistemi konusundaki bilgilerinizi hatırlama-
nız bu konuyu öğrenmenizi kolaylaştıracaktır.

UYARI ! Soluk alma aktif bir işlemdir. Bu olay diyafram ve kaburga kaslarının
kasılarak göğüs boşluğu hacmini artırmasıyla gerçekleşir. Soluk ver-
me ise genellikle pasif bir işlemdir. Göğüs içi hacmini azaltmak için
hiçbir kas kasılmaz.

Kalbin sağ karıncığından akciğer atardamarına verilen CO bakımın-
2
dan zengin, O bakımından fakir kan, akciğer alveol kılcallarına geldi-
2
ğinde, alveol boşluğunda O fazla olduğu için kılcallara O , kılcallardan
2 2
alveol boşluğuna ise CO geçer. Oksijenlenmiş kan, akciğer toplar-
2
damarı ile kalbin sol kulakçığına götürülür. Buradan büyük dolaşıma
katılmak üzere tüm vücuttaki doku kılcallarına pompalanır. Doku kıl-
callarında kısmi basınç farkı sebebiyle O kandan dokulara, CO doku-
2 2
lardan kana difüzyonla geçer. Buradan kalbe ana toplardamarla geti-
rilen karbondioksitçe zengin kan, gaz değişiminin yapılacağı akciğere
gitmek üzere pompalanır (Görsel 1.97).

Akciğer
CO O
2 2

Akciğer atardamarı Akciğer toplardamarı

Vücut atardamarı
Vücut toplardamarı

CO 2 O 2
Vücut

Görsel 1.97: Soluk alıp vermeyle birlikte oksijen ve karbondioksidin
vücudumuzda taşınması

Solunum kısa süre için istemli olarak kontrol edilebilir. Birey, soluk alış-
verişini istemli olarak değiştirdiğinde, istemsiz kontrol merkezi devre-
ye girerek soluk alışverişini metabolizmanın ihtiyaçlarına göre yeniden
düzenler. Solunumun düzenlenmesinde sinir sistemi ve dolaşım siste-
mi birlikte çalışır. Solunum merkezi, omurilik soğanı ve ponsta bulunan
çeşitli nöron gruplarından oluşmuştur (Görsel 1.98). Omurilik soğanı,
solunumu düzenlerken çevresinde bulunan beyin omurilik sıvısının
(BOS) pH’sini dikkate alır. Kanda bulunan CO , BOS’a geçerek burada
2
su ile tepkimeye girip karbonik asidi (H CO ) oluşturur. Karbonik asit,
2 3
+
-
+
bikarbonat (HCO ) ve hidrojen (H ) iyonuna ayrışır. Oluşan H iyonları
3
kanın pH’sinin değişmesine sebep olarak omurilik soğanını uyarır. Bu
pH değerindeki düşüşten, kanda CO düzeyinin arttığı anlaşılır. Uya-
2
rılan omurilik soğanından, kaburga kasları ve diyaframa sinirsel uya-

180