Page 95 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 7 Üreme Sistemi ve Embriyonik Gelişim

1.7. Üreme Sistemi

Canlıların ortak özelliklerinden biri de üremedir. Çok hücreli canlılardan
olan insan doğar, büyür ve ölür. Ölmeden önce neslini devam ettire-
bilmek için kendine benzer bireyler meydana getirir. Böylece canlının
temel özellikleri kendinden sonraki nesillere aktarılmış olur. Bu olaya
üreme denir. Aynı türden olan ve cinsiyetleri farklı olan her bir bireye
eşey denir. Cinsiyetleri farklı olan bireylerin üreme organlarının farklı-
dır. Bireyin vücudunda yumurtalık varsa dişi, testis varsa erkek olarak
adlandırılır. Eşeyi farklı olan iki bireyin üreme hücrelerinin birleşmesiyle
Bilgi Notu
meydana gelen üreme çeşidine eşeyli üreme denir. Üreme organla-
rına gonat, üreme hücrelerinden her birine gamet, gametlerin birleş- Gamet: Üreme hücrelerine gamet
denir. Gametlerin oluşma olayına ga-
mesi olayına döllenme, gametlerin birleşmesiyle oluşan hücreye ise metogenez denir. Gametogenez dişi
zigot denir. Üreme sistemi, üreme organları ve bu organların çalış- bireyde gerçekleşirse olaya oogenez,
masını düzenleyen eşeysel bezlerin (dişilerde yumurtalık, erkeklerde erkek bireyde gerçekleşirse sperma-
testis) birlikte oluşturduğu sistemdir. togenez denir. Gametler, haploit (n)
kromozomlu hücrelerdir. İnsan diploit
1.7.1. Üreme Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi (2n) kromozomlu canlıdır. Eşeyli üre-
mede üreme ana hücrelerinin mayoz
bölünme ile kromozom sayısı yarıya
Üremeyi gerçekleştiren hücrelerin çekirdeği ve sahip olduğu kromo- indirilir ve döllenme sonucu insan tü-
zomlar üremenin temelidir. Cinsiyet kromozomları iki adettir ve bunlar rünün kromozom sayısının sabit kal-
X ve Y kromozomlarıdır. İnsanda 46 kromozom vardır ve bunların iki ması sağlanmış olur.
tanesi cinsiyet kromozomlarıdır. Bu kromozomların 44’ü vücut kro-
mozomları (otozom), 2’si eşey kromozomlarıdır (gonozom). Cinsiyet
kromozomları dişilerde XX, erkeklerde ise XY’dir. Dişi ve erkek bireyler
arasındaki farkların Y kromozomuna, testis ve ovaryuma bağlı oldu-
ğu, genetik bilimi ve deneysel embriyoloji ile ortaya çıkarılmıştır. Do-
ğumdan sonra dünyaya gelen bireyin eşeysel bezleri, ergenlik çağına
kadar faaliyet göstermez. Ergenlik çağında hipofizin ön lobundan ve
hipofizin kontrol ettiği eşeysel bezlerden salgılanan hormonlar, erişkin
dişi ve erkeğe özgü özelliklerin belirlenmesini, üreme hücrelerinin (yu-
murta ve sperm) üretilmesini, gametlerin canlılığını korumasını, üreme
için mevcut yapılarının hazır bulunmasını ve üreme organlarının sağlı-
ğının korunmasını sağlar. Bu özelliklerden dolayı eşeysel bezler karma
bezlerdir.

1.7.1.1. Dişi Üreme Sistemi:

Dişi üreme sistemi; yumurtalıklar (ovaryumlar), yumurta kanalı (fallo-
pi tüpü, ovidukt), döl yatağı (uterus, rahim), döl yatağı ağzı (serviks)
ve vajinadan oluşur. Dişi üreme sisteminin mayoz bölünme ile dişi ga-
metin (yumurta) oluşturulması, eşey hormonlarının salgılanması, emb-
riyonun gelişimi için uygun ortamın sağlanması, üreme organlarının
sağlığının korunması görevleri vardır (Görsel 1.116).
Yumurta
kanalı

Yumurtalık Rahim
(uterus)
Endometriyum
Serviks
Vajina
Görsel 1.116: İnsanda dişi üreme sisteminin yapısı

217