Page 42 - Fen Lisesi Biyoloji 12 | 3.Ünite

3. Bitki Biyolojisi Bitki Biyolojisi 3.
Ünite Ünite

besin sağlar. Bazı çift çenekli bitkide tohumlar, endosperm içermez ve gerekli besinler çeneklerden sağlanır. Embriyo,
zigotun çok sayıda mitoz geçirmesiyle oluşur. Embriyonun yapısında embriyonik kök, embriyonik gövde ve çenek
adı verilen yapılar bulunur. Embriyonik kök, bitkinin kök sistemini; embriyonik gövde ise sürgün sistemini oluşturur.
Çenekler, tohum gelişirken endospermden besin emer ve çimlenme sırasında bunları embriyoya iletir (Görsel 3.71).

Tohum kabuğu
Gövde ucu Endosperm
Tohum kabuğu Kök ucu Gövde ucu
Çenek Çenek
Kök ucu

Çift çenekli tohum yapısı Tek çenekli tohum yapısı

Görsel 3.71: Fasulye ve mısırda tohum ve yapıları

Döllenmeden sonra tohum taslağı gelişerek tohumu, yumurtalık da
gelişerek meyveyi oluşturur. Tek yumurtalıktan oluşan meyvelere basit
meyve denir (Görsel 3.72). Şeftali, kayısı, erik, kiraz vb. basit meyveye
örnektir. Çilek, böğürtlen, ahududu, dut vb. ise çok sayıda yumurtalığın
bir araya gelerek oluşturduğu bileşik meyveye örnektir (Görsel 3.73). Görsel 3.72: Basit Görsel 3.73: Bileşik
meyve meyve
ARAŞTIRINIZ

Etrafınızda bulunan çeşitli meyve örneklerinin basit veya bileşik meyve olup olmadıklarını araştırınız. Araştırma
sonuçlarınızı sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

Meyveler, uyku hâlindeki tohumları korur ve onların yayılmalarına yardım eder. Tohumların yayılması, bitkinin
neslinin devamını sağlar. Meyvelerde görülen bazı farklılaşmalar, tohumların yayılmasında etkilidir. Bazı tohumlar,
pervane görevi yapan meyvelerin içinde uçarak; bazı tohumlar ise meyve kabuğunun kuruyup dökülmesi ile çevreye
yayılır. Meyvelerin yayılmasında hayvanlar, su, rüzgâr vb. faktörler de etkilidir. Dikenli meyve kabukları; hayvanların
kürklerine, kuşların tüylerine ve insan giysilerine tutunarak taşınır. Hayvanlar, bazı meyve çekirdeklerini sindirmeden
başka alanlara bırakabilir. Bazı meyveler de suyla taşınarak başka alanlara yayılabilir.

ARAŞTIRINIZ

Bal arıları ile bitkiler arasındaki ilişkiyi ve bal arılarının dünya üzerinde azalmasının etkilerini araştırınız. Araştırma
sonuçlarınızı sınıfta arkadaşlarınızla paylaşınız.

3.3. Çimlenme
Tohumun genç bitkiyi oluşturmak için uygun ortam koşullarında geçirdiği değişimlere çimlenme
denir. Tohumun çimlenebilmesi için su, oksijen ve uygun sıcaklık gereklidir. Döllenmeden sonra çevre-
ye dağılan tohumlar, uygun ortam şartları oluştuğunda su alır. Tohumda metabolik olaylar hızlanır. Bu
sırada fotosentez yapamayan embriyonun besin ihtiyacını, besi doku sağlar. Enerji üretimi artar. Hücre-
lerin büyümesi ve mitoz bölünmeler hızlanır. Tohum kabuğu çatlar. Kabuğu çatlayan tohumların embriyosu, serbest
kalır ve büyür.
Çimlenmekte olan tohumdan ilk olarak embriyonik kök çıkar. Daha sonra oluşan embriyonik gövde, yukarı doğru
uzamaya başlar ve yeni bitki (fide) oluşur. Fasulye gibi çift çenekli bitkilerde, çimlenme sırasında tohum içinde kalan
embriyonik gövde; yukarı doğru büyürken çenekler toprak üstünde kalır. Mısır gibi tek çenekli bitkilerin çoğunda ve
bezelye gibi çift çenekli bazı bitkilerde ise çenekler, toprak altında kalır.

152