Page 53 - Fen Lisesi Fizik 10 | 1.Ünite

1. ÜNİTE ELEKTRİK VE MANYETİZMA

süreleri artırılır. Üreteçlerin tükenme süresi üreteçten çekilen akım şiddetine bağ-
lıdır. Pilden ne kadar az akım çekilirse tükenme süresi o kadar uzun, ne kadar
çok akım çekilirse tükenme süresi o kadar kısa olur. Bir elektrik devresinde doğru
olarak seri bağlanan pil sayısı arttıkça geçen akım şiddeti artar, dolayısıyla pillerin
ömürleri azalır. Paralel bağlı pil sayısı arttıkça her pilden çekilen akım şiddeti azalır,
pillerin ömrü artar.
Bir elektrik devresinde hareket eden elektronlar iletkenin atomları ile çarpışa-
rak enerji kaybeder. İletkenin atomları ise bu enerji ile daha hızlı titreşerek iletkenin
ısınmasına neden olur. İletkende harcanan enerji, üretecin verdiği enerjiye eşittir. t
sürede bir iletkenin direnci üzerinde harcanan enerji, E = V.I.t bağıntısıyla bulunur.
Birimi J’dür. Aynı zamanda bir elektrik devresinde elektrik enerjisini harcayarak ısı
enerjisine dönüştüren bir direncin gücü P = V.I ile bulunur. Birimi wattır.
Doğada bulunan demir, nikel, kobalt ve bunları içinde bulunduran alaşımları
çekme özelliği gösteren demir oksit (Fe O ) bileşiğine ya da sonradan bu özellik
kazandırılan maddelere mıknatıs denir. 3 4
Mıknatısların mıknatıslık etkisinin kuvvetli olarak gözlendiği uçlarına kutup de-
nir. Mıknatısın N ve S olarak gösterilen aynı şiddetli özdeş iki kutbu vardır. N kutbu
kuzeyi, S kutbu ise güneyi temsil eder. Bir mıknatısın manyetik özelliklerinin et-
kili olduğu bölgeye o mıknatısın manyetik alanı denir. Manyetik alan vektörel bir
büyüklük olup B sembolü ile gösterilir. SI’da birimi tesladır. İki mıknatıs yan yana
getirildiğinde manyetik alanlarının etkileşmesinden dolayı birbirlerine karşı uygu-
ladıkları kuvvete manyetik kuvvet denir. Bu kuvvet nedeniyle zıt kutuplar birbirine
çekme kuvveti uygularken aynı kutuplar birbirine itme kuvveti uygular.
Üzerinden akım geçirilen düz bir telin etrafında manyetik alan oluşur. Akım
arttıkça manyetik alan da orantılı olarak artar. Bu manyetik alan iç içe geçmiş
çemberler (halkalar) şeklindedir. Düz telin çevresinde oluşan manyetik alan, vek-
törel bir büyüklük olup bu alanın yönü sağ el kuralı adı verilen yöntemle bulunur.
Akımın manyetik etkisinden yararlanılarak elektromıknatıslar yapılmıştır. Bu
mıknatıslar günlük hayatta birçok araç gereç ve düzenekte kullanılmaktadır. An-
cak akımın oluşturduğu bu manyetik alanların canlılar üzerinde bazı olumsuz et-
kileri de görülmektedir.
Pusulaların sürekli aynı doğrultuya yönelmesi Dünya’nın da bir manyetik alanı-
nın var olduğunu gösterir. Dünya’nın manyetik kutupları coğrafi kutupları ile terstir.
Yani coğrafi Kuzey Kutbu’nda manyetik güney, coğrafi Güney Kutbu’nda manye-
tik kuzey bulunmaktadır. Dünya’nın coğrafi kutuplarıyla manyetik kutupları çakışık
değildir. Belli bir açı yapacak biçimde konumlanmıştır. Bu açıya sapma açısı denir.
Pusulalar bulunduğu yere bağlı olarak Dünya’nın manyetik kutuplarına doğru alan
çizgileri doğrultusunda belli bir eğilmeyi de gerçekleştirir.

63 63