Page 49 - Fen Lisesi Fizik 10 | 1.Ünite

1. ÜNİTE ELEKTRİK VE MANYETİZMA

mıknatıs varmış gibi manyetik alan etkisi olduğunu gösterir. Mıkna- MERAKLISINA
tısların zıt kutuplarının birbirini çekmesinden yola çıkarak pusulanın
kuzey ucunun gösterdiği noktaya, Dünya’nın manyetik Güney Kut- Pusula iğnelerinde eğilme Dün-
bu (S); güney ucunun gösterdiği noktaya da Dünya’nın manyetik ya’nın manyetik alan çizgilerine
Kuzey Kutbu (N) denir. Aynı zamanda Dünya’nın coğrafi kutuplarıyla göre konumlandığından Dünya’nın
manyetik kutupları çakışık değildir. Görsel 1.67’de görüldüğü gibi her yerinde farklıdır.
Kuzey Yarım Küre’de yer alan
coğrafi kuzey ile pusulanın gösterdiği kuzey arasındaki farka man- Türkiye’nin şartlarına göre yapılan
yetik sapma denir. Bu yüzden pusula ibresinin kuzeyi gösterdiğini Görsel 1.68’deki gibi bir pusula iğ-
söylemek yaklaşık olarak doğrudur. nesi yatay düzleme göre yaklaşık
Yönü doğru bulmak için bulunulan yerin manyetik sapma açısını 60°lik eğilme gösterir.
hesaba katmak gerekir. Sapma açısı, bulunulan konuma göre do-
ğuya ya da batıya doğrudur. Yıllara ve mevsimlere göre de farklılık
gösterir. Yatay

Sapma
açısı
Manyetik güney Coğrafi kuzey
Görsel 1.68: Türkiye’de pusula iğnesi
Aynı pusula ile Ekvator’a gi-
dildiğinde Ekvator’daki manyetik
alan çizgileri yere paralel olduğu
için pusula iğnesi Görsel 1.69’daki
gibi yere paralel olur.

Yatay

Görsel 1.69: Ekvator’da pusula iğnesi
(Komisyon tarafından yazılmıştır.)

Coğrafi eksen Manyetik eksen

Görsel 1.67: Dünya’nın manyetik ve coğrafi kutupları

Pusula ibresi sadece sapmayı değil, gözle görülebilecek eğilmeyi
de gösterir. Kuzey Yarım Küre’de pusula iğnesinin manyetik N kut-
bu, Güney Yarım Küre’de ise S kutbu yere yakın olacak biçimde
eğilir. Mıknatıs iğnesinin yatay düzlemle yaptığı bu açıya ise eğilme
açısı adı verilir. Görsel 1.67’de görüldüğü gibi eğilme açısının de-
ğeri ekvatorda 0° iken manyetik kutuplara doğru gidildikçe artar ve
manyetik kutuplarda bu açı 90° olur. Bu nedenle pusulalar Ekvator
ve Kutup gibi Dünya'nın farklı yerlerinde kullanılmak üzere farklı ta-
sarlanır.

59