Page 45 - Fen Lisesi Fizik 10 | 1.Ünite

1. ÜNİTE ELEKTRİK VE MANYETİZMA

Yönerge
1. Görseldeki düzeneği hazır-
layınız.
2. Anahtar açıkken pusula ib-
resinin gösterdiği yönü göz-
lemleyiniz.
3. Güç kaynağını 6 V’a ayarla-
yarak anahtarı kapatınız ve
pusula ibresini tekrar gözlemleyiniz.
4. Güç kaynağı ile gerilimi artırarak pusula ibresinin hareketini göz-
lemleyiniz. DEĞERLENDİRME SONUÇLARI
5. Pusulayı telden yavaş yavaş uzaklaştırarak pusula ibresinin ha-
reketini gözlemleyiniz.
6. Pusula ile tel arasına ders kitabı koyarak pusula ibresinin hare-
ketini tekrar gözlemleyiniz.

Değerlendirme
1. Anahtarı kapattığınızda pusula ibresinde nasıl bir değişiklik
gözlendi?
2. Akım şiddetinin artmasıyla pusula ibresinin sapma miktarının
değişimi arasında nasıl bir ilişki vardır?
3. Pusulanın telden uzaklaşması ibreyi nasıl etkiledi?
4. Pusula ile akım taşıyan telin arasına kitap koyduğunuzda sap-
ma miktarı nasıl değişti?

Deneyde de görüldüğü gibi üzerinden akım geçen telin etrafın- MERAKLISINA
daki pusulanın sapması telin etrafında bir manyetik alan oluşturur.
Akım şiddetinin artmasıyla pusula ibresinin daha çok sapmasından
akım şiddetiyle manyetik alan doğru orantılı olarak artar. Pusula-
nın telden uzaklaşmasıyla pusula ibresinin daha az sapmasından
da manyetik alan uzaklıkla orantılı olarak azalır. Ayrıca pusula ile tel
arasına kitap konulduğunda pusula ibresinin etkilendiği dolayısıyla
manyetik alanın ortama bağlı olarak değiştiği söylenebilir.
Elektrik akımı ile manyetik alan arasındaki bu ilişkiye manyetik
etki denir. Akımın manyetik etkisinden yararlanılarak elektromıkna-
tıslar yapılmıştır. Görsel 1.57’de
görülen elektromıknatıslar de- Görsel 1.58: Hans Christian
Ørsted (1777-1851)
mir çubuklar üzerine sarılan ve
bobin adı verilen iletken bir tel- Manyetizma alanındaki ça-
den oluşur. İletken telden akım lışmalar bir çobanın sopasının o
geçirildiğinde demir çubuk güne kadar bilinmeyen bazı taş-
mıknatıs gibi davranır. lar tarafından çekilmesi efsanesi
ile başlamış, Çinlilerin mıknatısın
Bir elektromıknatısın çekim kuzey güney doğrultusunu gös-
gücü aşağıdaki etmenlere bağlı termesi özelliğinden faydalanarak
olarak değişir. Görsel 1.57: Elektromıknatıs ilk pusulayı icat etmesiyle devam
1. Sarım sayısı etmiştir.
Elektrik akımının manyetik ala-
2. Bobinden geçen akımın şiddeti na dönüşebileceği ise ilk kez 1820
3. Sarımların sıklığı yılında Görsel 1.58’de temsili por-
tesi bulunan Danimarkalı fizikçi
Hans Christian Ørsted tarafından
ortaya konulmuştur.
(Komisyon tarafından yazılmıştır.)

55