Page 42 - Fen Lisesi Fizik 10 | 1.Ünite

1. ÜNİTE ELEKTRİK VE MANYETİZMA

Değerlendirme
DEĞERLENDİRME SONUÇLARI 1. Pusula ibresinin yönelimiyle demir tozlarının görünümü ara-
sında nasıl bir ilişki vardır?
2. Demir tozlarının bu biçimde gözlenmesi nasıl açıklanır?
3. Demir tozları en çok nerelerde toplanmıştır?

Deneyde cam levha üzerine dökülen demir tozlarının dağılımı
Görsel 1.52’deki gibidir. Dikkat edilirse demir tozları mıknatısların
uçlarında yoğun olarak toplanmıştır.
Mıknatısların mıknatıslık etkisinin kuv-
vetli olarak gözlendiği uçlarına kutup
denir. Mıknatısın N ve S olarak gös-
terilen aynı şiddetli özdeş iki kutbu
vardır. N kutbu kuzeyi, S kutbu ise
güneyi temsil eder. Bu gösterim şekli Görsel 1.52: Mıknatıslarda manyetik alan
MERAKLISINA yerin manyetik alanı göz önüne alına-
rak belirlenmiştir.
Bir mıknatısın manyetik özellikle-
rinin etkili olduğu bölgeye manyetik
alan denir. Manyetik alanın kaynağı-
nın hareketli yükler olduğu düşünül-
mektedir. Manyetik alan vektörel bir
büyüklük olup B sembolüyle gösterilir.
SI da birimi tesladır (T). Deneydeki pu- Görsel 1.53: U mıknatısı
sulanın ibresi ve cam levha üzerine dökülen demir tozları mıknatısın
Görsel 1.51: Neodyum mıknatıslar
manyetik alanı yönünde dizilir. Demir tozlarının mıknatıs çevresinde
Neodymium (Neodyum) mık- oluşturduğu bu çizgilere manyetik alan çizgisi denir. Manyetik alan
natıs, son yıllarda üretimi artan
neodyum (Nd), demir (Fe) ve bor çizgilerinin görünümü manyetik alanı oluşturan mıknatısa bağlı olarak
(B) gibi elementlerden üretilen en değişir. Örneğin U şeklindeki mıknatısın çevresinde dizilen demir toz-
güçlü mıknatıslardır. Bir neodyum larının şekli yani manyetik alan çizgileri Görsel 1.53’teki gibidir.
mıknatıs boyutlarıyla asla kıyasla- Manyetik alanın şiddeti ve yönü, alan çizgileriyle yorumlanır. Yani
namayacak kadar büyük bir güce manyetik alan çizgilerinin sık olduğu bölgelerde manyetik alan şiddeti
sahiptir. Zira bu mıknatıslar ağırlığı-
nın 1300 katı kadar ağırlığı kaldıra- büyük, seyrek olduğu yerde ise küçüktür. Mıknatıstan uzaklaştıkça
bilecek kadar güçlüdür. da manyetik alan şiddeti azalır. Bu alan çizgileri kapalı eğrilerdir ve
Neodyum mıknastıslar; neod- birbirlerini asla kesmezler.
yum (Nd), samaryum (Sm), nikel Manyetik alanın yönü, Görsel 1.54’te görüldüğü gibi manyetik
(Ni), kobalt (Co), demir (Fe) gibi alan meydana getiren mıknatısın N kutbundan S kutbuna doğru gi-
topraktan çıkartılan çeşitli element- den alan çizgisi olarak kabul edilmiştir. Manyetik alan çizgileri kapalı
lerden üretilir. Bu elementlerin farklı
oranlarda karışımından farklı özel- eğriler biçiminde olduğu için yönü mıknatısın içinde S kutbundan N
likte mıknatıslar elde edilir. Bunla- kutbuna doğrudur. B ve B gibi manyetik alan vektörleri alan çizgile-
1
2
rın bazısı güçlü bazısı ise sıcaklığa rine teğet olup aynı yöndedir.
dayanıklıdır.
Manyetik gücü çok fazla olan
neodyum mıknatıslar yüksek şid- B
dette manyetik alan gerektiren iş- 1
lerde kullanılır. Özellikle otomotiv,
petrokimya endüstrisi ile sağlık
ürünlerinin üretimi gibi birçok sek-
törde kullanılan ve tercih edilen
neodyum mıknatıslar mıknatıslık
özelliklerini 10-15 yıl süreyle koru-
yabilir. B 2
(Komisyon tarafından yazılmıştır.)
Görsel 1.54: Mıknatısların manyetik alan kuvvet çizgileri

52