Page 41 - Fen Lisesi Fizik 10 | 1.Ünite

1. ÜNİTE ELEKTRİK VE MANYETİZMA

Sigortalar; gerilim hattının aşırı yüklenmesi, kısa devre veya elek- MERAKLISINA
trik kaçağı durumlarında binaya akım girişini kendiliğinden keserek
olası tehlikeleri önler.
Elektrik akımının yarattığı tehlikelerden korunmak için açık kablo-
lara temas edilmemesi, topraklama hattı olan prizlerin kullanılması,
elektriğin bulunduğu ortamların kuru olması ve elektrikle çalışırken
yalıtkan araç gereçlerin kullanılması gerekir. Ayrıca elektrikli araçlar
uzun süre çalıştırılmamalı, ısınan araçların elektrikle bağlantısı he-
men kesilmelidir.
Önemli bir hatırlatma da elektrik akımına kapılan kişileri kurtarır-
ken onlara doğrudan el ya da ayakla müdahale edilmemek gerekir.
Yalıtkan ve kuru bir cisimle elektriğe kapılan kişinin elektrik akımı ile
bağlantısı kesilmeli, mümkün olduğunca çabuk sigortalar kapatıl- Görsel 1.50: Manyetit (Fe O )
malıdır. Bu tür durumlarda sağlık personelinin ya da ilk yardım bilgisi 3 4
olan kişilerin müdahale etmesi gerekir. Yapılacak en doğru davranış Efsaneye göre mıknatıs (mag-
yalıtkan bir nesneyle elektrik akımına maruz kalan kişinin akımla te- nes) sözcüğü sürüsünü otlatırken
masını kesmek ve vakit geçirmeden 112 Acil Çağrı Merkezine haber ayakkabısının çivileri ve sopasının
vermektir. demir ucu yere yapışıp kalan Mag-
nes adlı bir çobandan gelmektedir.
Bir başka varsayıma göre mık-
1.3. MIKNATIS VE MANYETİK ALAN natıs (magnes) sözcüğü, mıknatıs-

Demir, nikel, kobalt gibi elementleri ve bu elementlerden meydana lık özelliği taşıyan manyetit taşların
bolca bulunduğu Manisa (Magnei-
gelen alaşımları çekme özelliği gösteren demiroksit (Fe O ) bileşiğine sa) kentinden gelmektedir.
4
3
ya da sonradan bu özellik kazandırılan maddelere mıknatıs denir. İlk başlarda sadece metalleri
Mıknatıslar doğal, yapay ve elektromıknatıs olmak üzere üçe ayrılır. çekme özelliğiyle ilgilenilen bu taş-
ların daha sonraları bir ipin ucuna
serbestçe asıldığında ya da bir
DENEY 1.5 tahta parçası üzerinde suya bı-
rakıldığında daima kuzey güney
Amaç doğrultusunu gösterdiği fark edil-
Mıknatısların özelliklerini ve oluşturduğu manyetik alanı göz- di. Sonraki yıllarda mıknatısın bu
leyebilme özelliğinden yararlanılarak denizci-
ler için pusulalar geliştirildi. Pusula,
Araç Gereç aynı ilkeyle kuzey güney doğrultu-
• Bir adet çubuk mıknatıs sunu işaret eden aslında manyetik
bir ibre veya çubuk olarak tanım-
• Bir adet pusula lanabilir. Kuzeyi gösteren uç kuzey
• Bir kutu demir tozu kutbu, güneyi işaret eden uç da
• Bir adet 20x30 cm boyutlarında güney kutbu olarak adlandırılır.
cam levha Günümüzde evlerde buzdo-
• Tahta ya da CD kalemi laplarının kapısının kapalı kalma-
sını sağlayan şeritlerde, buzdolabı
Yönerge kapak süslerinde, pusulalarda,
hoparlörlerde, kapı
zillerinde,
1. Çubuk mıknatısı deney ma- elektrik motorlarında olmak üzere
sasının üzerine yatay olarak Cam levha Pusula pek çok alanda kullanılan mıkna-
koyunuz. tıslar yaşamımızın vazgeçilmez
2. Cam levhayı da çubuk mıkna- unsurlarındandır.
tısın üzerine koyunuz. (Komisyon tarafından yazılmıştır.)
3. Pusulayı görseldeki gibi cam Mıknatıs
levhanın üzerinde en az on
farklı noktaya yerleştirerek ibre-
nin gösterdiği doğrultuyu cam üzerine çiziniz.
4. Mıknatıs ve cam levhanın konumunu bozmadan demir toz-
larını cam üzerine düzgün dağılacak biçimde serpiniz. Demir
tozlarının alacağı biçimi gözlemleyiniz.

51