Page 44 - Fen Lisesi Fizik 10 | 2.Ünite

2. ÜNİTE

2. ÜNİTE BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ

ÜNİTE ÖZETİ

Katı, sıvı ve gaz olmak üzere tüm maddeler temas ettikleri yüzeylere
basınç uygular. Basınç, birim yüzeye etkiyen dik kuvvettir. P sembolüy-
le gösterilir. SI birim sisteminde basınç birimi Pa’dır. Basınç, birim ala-
na etki eden dik kuvvetin sadece değerine bağlı olduğundan skaler bir
büyüklüktür. Birim yüzeye etkiyen dik kuvvete ise basınç kuvveti denir.
Basınç kuvveti; F sembolüyle gösterilir, birimi SI birim sisteminde N’dır.
Katı maddeler ağırlıkları nedeniyle bulundukları yüzeye basınç uygu-
lar. Katı cisimlerin bulundukları yüzeye uyguladıkları basınç, ağırlıklarıyla
doğru orantılı ancak yüzey alanlarıyla ters orantılıdır.
Katılarda olduğu gibi sıvılar da ağırlıkları nedeniyle temas ettikleri
yüzeye basınç uygular. Katılardan farklı olarak sıvı maddeler içlerinde
bulundukları kabın yan yüzeylerine de basınç uygular. Sıvının içinde bu-
lunduğu kabın herhangi bir yüzeyindeki bir noktaya uyguladığı basınç; o
noktanın üstünde kalan sıvının yüksekliği, sıvının özkütlesi ve yer çekimi
ivmesiyle doğru orantılıdır. Sıvı basıncı, sıvının temas ettiği yüzey alanına
bağlı değildir.
Katılar, üzerlerine uygulanan kuvveti uygulanma doğrultusunda ay-
nen iletirken sıvılar da üzerlerine etki eden basıncı temas ettikleri her
noktaya değiştirmeden ve dik olarak iletir.
Dünya atmosferi de büyük bir kap gibi düşünülebilir. Atmosfer gaz-
lardan oluştuğu için hava ile temas eden her şeye basınç etki eder. Bu
basınca açık hava basıncı veya atmosfer basıncı adı verilir. Genellikle P
0
sembolü ile gösterilir. Deniz seviyesinde 0°C sıcaklıkta açık hava basıncı
76 cm yüksekliğindeki cıvanın tabana uyguladığı basınca eşit olup bu
basınç değerine 1 atm (atmosfer) adı verilmiştir.
Gazlar hem ağırlıkları hem de taneciklerinin çarpma etkisiyle temas
ettikleri yüzeye basınç uygular. Gaz tanecikleri içinde bulundukları or-
tamda serbestçe hareket edebildiklerinden kap içindeki her yüzeye aynı
basıncı uygular. Ancak kaptaki gazın ağırlığı çok küçük olduğundan
ağırlığı nedeniyle yüzeye uyguladığı basınç da ihmal edilebilecek düzey-
dedir. Kapalı kaplardaki gazın basıncı, gazın mol sayısı ve sıcaklığı ile
doğru; kabın hacmi ile ters orantılıdır.
Açık hava basıncını ölçmeye yarayan araçlara barometre adı verilir.
Kapalı kaplardaki gazların basıncı ise manometrelerle ölçülür. Bunların
yanında açık hava basıncının azalmasından yararlanarak yer yüzeyinden
itibaren yüksekliği ölçebilen araçlara altimetre ve su basıncının derinlere
indikçe artmasından yararlanarak deniz veya göllerin derinliğini ölçmeye
yarayan araçlara da batimetre adı verilir.

116