Page 42 - Fen Lisesi Fizik 10 | 2.Ünite

2. ÜNİTE BASINÇ VE KALDIRMA KUVVETİ

NOT ALANI

Görsel 2.91: Yüzeye çıkmış denizaltı

Görsel 2.91’de görüldüğü gibi denizaltıların suya dalabilmesi ya
da yüzeye çıkabilmesi için tasarlanmış dış gövdeyi içerden komple
saran boş odacıklar bulunur. Bu odacıklar havayla doldurulduğunda
denizaltının özkütlesi sudan daha küçük hâle gelir ve denizaltı yüze-
ye çıkar. Bu odacıklardaki hava boşaltılıp suyla doldurulduğunda ise
tersine denizaltının özkütlesi artar ve denizaltı su içinde askıda kalır.
Cisimlerin sıvı içinde yüzme, askıda kalma ve batma durumlarının
tümünü gösteren gündelik yaşamdan en güzel örnek akvaryumlar-
dır. Görsel 2.92’de akvaryumun içindeki cisimler dikkatlice ince-
lenecek olursa plastik mavi cismin suda yüzdüğü, balıkların suda
askıda kalarak hareket ettiği, taş ve kum taneciklerinin ise battığı
görülür. Balıklar, su içinde yukarı ve aşağıya hareket edebilmek için
vücutlarında bulunan hava keselerini kullanır. Balıklar su yüzeyine
çıkabilmek için bu keseleri hava ile doldurarak özkütlesini düşürür.
Balığın özkütlesi, suyun
özkütlesinden daha küçük
olduğunda balık kendiliğin-
den su yüzeyine çıkar. Hava
kesesindeki havayı boşalttı-
ğında ise balığın özkütlesi,
suyun özkütlesinden daha
büyük olur ve balık dibe ba-
tar. Böylece balıklar, hava
keseleri sayesinde özkütle-
Görsel 2.92: Akvaryum
lerini suyun özkütlesinden
büyük, küçük veya suyun
özkütlesine eşit hâle ge-
tirerek su içinde rahatlıkla
aşağı veya yukarıya hareket
eder.
Görsel 2.93’te verilen
balinaların denizde ya-
şamlarını sürdürüp hareket
edebilmelerindeki önemli
faktörlerden biri de suyun
Görsel 2.93: Katil balina (Orca)
kaldırma kuvvetidir. Deniz-
de balinaya etkiyen kaldırma kuvveti, yaklaşık balinanın ağırlığı ka-
dardır. Böylece balinanın ağırlığı suyun kaldırma kuvvetiyle dengele-
nerek vücut yapısı korunabilmektedir. Karaya vurduğunda ise sıvının
kaldırma kuvveti etkisi kaybolduğundan balinanın kendi ağırlığı, ak-
ciğerlerinin ezilmesine ve ölümüne neden olur.

114