Page 111 - Fen Lisesi Fizik 11 | 1.Ünite

1. ÜNİTE KUVVET VE HAREKET

Aşağıda Şekil 1.127.a’da verildiği gibi yarıçapı r olan A kasnağı, yarıçapı r olan B kasnağına bir kayışla
A B
düz olarak bağlanmıştır. A kasnağına birim zamandaki dönme sayısı n olan bir dönme kazandırıldığında
A
B kasnağının birim zamandaki dönme sayısı n olsun. Kasnakların yarıçapları ve birim zamandaki dönme
B
sayıları arasında
n A = rB bağıntısı vardır.
n r
B A

A A
B B
r r n B r r n B
n A A B n A A B

a) b)
Şekil 1.127: Düz ve çapraz bağlanmış kasnak düzenekleri
Yukarıdaki bağıntı gereği A ve B kasnaklarının dönme sayıları ile yarıçapları ters orantılıdır. Kasnaklar Şe-
kil 1.127.b’de verildiği gibi çapraz bağlanırsa kasnakların yarıçap ve birim zamandaki dönme sayılarının
çarpımıyla elde edilen eşitlik değişmez. Kasnaklar çapraz bağlandığında zıt yönde döner.
Çark ve kasnaklar arasında dönme hareketini aktarmanın bir başka yolu da üzerlerine birbirine geçecek
şekilde açılan dişlilerden yararlanmaktır. Örneğin mekanik saatlerin (Görsel 1.53) ve araçların güç aktarı-
mında kullanılan sistemlerin iç yapısında (Görsel 1.54) çok sayıda dişli kullanılır. Araçların güç aktarımının
büyük olması nedeniyle dişli sistemlerindeki aşınmayı önlemek için dişlilerde motor yağı kullanılmalıdır.

Görsel 1.53: Mekanik saat dişlileri Görsel 1.54: Araçlardaki güç aktarım dişlileri
Birbirine temas edecek şekilde aynı sistemde kullanılan dişlilerin
uyum içinde çalışabilmesi için diş büyüklüklerinin birbirine eşit olması
gerektiğinden üzerine diş açılan dairesel cisimlerin yarıçapları ile
diş sayıları doğru orantılıdır. Şekil 1.128’de yarıçapı r olan A dişlisi, A
A
yarıçapı r olan B dişlisi ve yarıçapı r olan C dişlisinin kullanıldığı bir n A B n C n
B
C
B
C
düzenek oluşturulmuştur. A, B ve C dişlilerinin sırasıyla dönme sayı- r r
A B r C
ları f , f ve f , üzerindeki diş sayıları ise, n , n ve n ile yarıçapları
B
C
B
A
A
C
arasında f C
n A = B r = A f ile n A = C r = A f eşitlikleri elde edilir. f A f B
n B r A f B n C r A f C
Şekil 1.128: A, B ve C dişlileri
Dikkat edilirse A dişlisi saat ibresi yönünde döndürüldüğünde, B
dişlisi saat ibrelerinin tersi yönünde dönerken C dişlisi de saat ibreleri
yönünde döner.
189