Page 58 - Fen Lisesi Fizik 12 | 1. Ünite

1.

ÜNİTE 1.4. KÜTLE ÇEKİM KUVVETİ
1.4. KÜTLE ÇEKİM KUVVETİ

Görsel 1.4.6’da görülen bir basketbol topu büyüklü-
ğündeki Sputnik-1 uydusunun 4 Eylül 1957 tarihinde
uzaya fırlatılmasıyla yapay uydular insanlar için vaz-
geçilmez bir hâl almaya başlamıştır. Bu uyduyu taki-
ben birçok uydu Dünya yörüngesine yerleştirilmiştir.
Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle birlikte yapay
uyduların da üstlendiği görevler ve kullanım alanla-
rı artmıştır. Küresel iletişim, denizcilik, meteorolojik
tahminler, astronomi, jeolojik araştırmalar, ağırlıksız
ortamlarda biyolojik organizma çalışmaları, gezegen-
lerle ilgili araştırmalar, kozmik ışınlar, tarımsal geliş-
meler, arkeolojik keşifler için yer belirleme çalışma-
ları gibi birçok alanda yapay uydulardan yararlanılır.

Yörüngesi belirlenen bir uydunun, Dünya’nın çekim Görsel 1.4.6: Sputnik-1 uydusu
alanından sıyrılıp o yörüngeye oturtulması için belli
bir hız değerine ulaştırılması gerekmektedir. Bu hız
değerine ulaştırılan ve yörüngeye sabitlenen uydu
çembersele yakın eliptik bir yörüngede dolanır. Ha-
ritalama ve görüntüleme yapan uyduların hareket
ettikleri yörüngeler Dünya’ya yakındır. Bu uyduların
yörüngede kalabilmeleri için yüksek hızlarda hareket
etmeleri gerekir. Bu nedenle Dünya etrafındaki dö-
nüşlerini tamamlama süreleri yani periyotları kısadır.
Görsel 1.4.7’deki gibi Dünya üzerinde belli bir bölgeyi
görüntülemesi gereken iletişim ve haberleşme uydu-
74 ları ise Dünya ile aynı periyotta (24 saat) dolanır. Bu
uydular daha yüksek irtifada ancak daha düşük hızlar-
da hareket eder. Bir haberleşme uydusunun hareketi, Görsel 1.4.7: Dünya yörüngesinde dolanan yapay uydu
coğrafik boylamda sabit kalacağından yere göre dur-
gun olarak tanımlanır ve Ekvator çevresinde Dünya ile
aynı doğrultuda döner.

Güneş sisteminde bulunan tüm gezegenler ve Ay hem kendi etrafında hem de odaklarından birinde Güneş
bulunan bir eliptik yörüngede dolanmaktadır. Gezegenlerin, doğal ve yapay uyduların yörüngelerinin elip-
tik olmasının en temel sebebi kendi aralarındaki kütle çekim kuvvetidir. Gezegenlerin ve Ay'ın hareketleri
boyunca açısal momentum korunduğundan gezegenlerin ve Ay'ın Güneş’e yakın olduğu noktalarda hızları
artarken Güneş’ten uzaklaştıkları bölgelerde hızları daha düşük olur.

Araştırma SİMÜLASYON 3

Ülkemizin 3'ü (TÜRKSAT 3A, TÜRKSAT Aşağıdaki Genel Ağ adresinden gezegenlerin ve
4A, TÜRKSAT 4B) haberleşme, uyduların hareketlerini inceleyebilirsiniz.
2'si (GÖKTÜRK-2 ve RASAT) gözlem
olmak üzere aktif 5 uydusu vardır. 5
Aralık 2016 yılında uzaya fırlatılmış olan
Göktürk-1 uydusunun yörüngeye yer- https://phet.colorado.edu/sims/
leştirilme amacını ve nasıl bir yörünge- my-solar-system/my-solar-sys-
de dolanım yaptığını araştırınız. tem_tr.html