Page 11 - Fen Lisesi Fizik 9 | 1.Ünite

1� 3� Fiziksel Niceliklerin Sınıflandırılması

Bilim insanları doğayı araştırma sürecinde ulaştığı bilgileri tanımlamak, karşılaştırmak ve ifade etmek için or-
tak bir dil kullanmak zorundadır. Bu anlayışla bilimde doğa yasaları ifade edilirken fiziksel nicelikler (büyük-
lükler) kullanılır. 1971 yılında kurulan Uluslararası Birim Sistemi-SI (Systeme International d'Unites), uzunluk,
kütle, zaman, sıcaklık, hız, ivme, enerji ve daha birçok niceliğin herkes tarafından anlaşılması ve ortak kulla-
nılması amacıyla temel büyüklükleri standartlaştırmıştır. Birçok fiziksel nicelik isimlerinin genellikle İngilizce
karşılığının baş harfi ile sembolleştirilmiştir. Örneğin kütle İngilizce`de mass diye söylenir, sembol olarak da
m ile gösterilir. Buna benzer olarak zaman time, sembolü ise t’dir.

Fizikte büyüklükler, temel ve türetilmiş olarak ikiye ayrılır. Ayrıca türetilmiş büyüklükler yönlü olup olmama-
sına göre de ikiye ayrılır.

Temel ve Türetilmiş Büyüklükler: Bir ölçme aracı ile doğrudan ölçülebilen bir büyüklük temel büyüklük
olarak ifade edilir. Fizikteki temel büyüklükler yedi tanedir (Tablo 1.2). Bir cismin kütle değerini bulmak için
ölçüm aleti olarak terazi kullanılır. Kütle değeri için cebirsel işleme ihtiyaç duyulmaz. Ancak düzgün geo-
metrik bir cismin hacmi bulunmak istenirse önce o cismin her üç boyutunun uzunluğu ölçülür. Bu uzunluk
değerleri ile uygun işlemler yapılarak hacmi hesaplanır. Temel büyüklükler arasında cebirsel işlem yapılarak
ifade edilebilen niceliklere türetilmiş büyüklük denir. Hız, ivme, özkütle, basınç, elektriksel direnç, ısı vb.
büyüklükler türetilmiş büyüklüklere örnektir.

Tablo 1�2: Temel Büyüklükler ve Birimleri

Fiziksel Büyüklük Sembol Birim Birimin Kısaltması Ölçüm Aleti
uzunluk ℓ metre m metre
kütle m kilogram kg terazi
zaman t saniye s kronometre
akım şiddeti I Amper A Ampermetre

sıcaklık T Kelvin K termometre
madde miktarı n mol mol -
ışık şiddeti I Candela cd fotometre

ÇALIŞMA KÖŞESİ 1

Aşağıda verilen büyüklükleri birimleri ile eşleş- Aşağıdaki fiziksel nicelikleri temel ve türetilmiş
tiriniz. olarak sınıflandırınız.

Temel Türetilmiş
Büyüklük Birim
1 uzunluk
1� kütle (m) a� mol 2 kütle

2� zaman (t) b� Amper (A) 3 enerji
4 kuvvet
3� madde miktarı (n) c� kilogram (kg)
5 zaman
4� ışık şiddeti (I) d� Kelvin (K) 6 sıcaklık

5� akım şiddeti (I) e� Candela (cd) 7 hız
8 madde miktarı
6� uzunluk (ℓ) f� metre (m)
9 akım şiddeti
7� sıcaklık (T) g� saniye (s)
10 ısı

21