Page 12 - Fen Lisesi Fizik 9 | 1.Ünite

Skaler ve Vektörel Büyüklükler: Fiziksel büyüklükler miktar ve birimle tanımlanabiliyorsa skaler büyük-
lüktür. Ayrıca bazı büyüklüklerin tam olarak tanımlanması için doğrultu, yön ve başlangıç noktası da gerek-
lidir. Miktar ve birime ek olarak doğrultu ve yön de varsa bu büyüklüklere vektörel büyüklük adı verilir.
Temel büyüklüklerin tamamı skaler iken türetilmiş büyüklüklerin bir kısmı vektörel, bir kısmı ise skaler
büyüklüklerden oluşur. Vektörel büyüklükleri skaler büyüklüklerden ayırt etmek için sembolleri üzerine
işareti konur. Kütle (m), hacim (V), özkütle (d), sıcaklık (T), basınç (P) gibi büyüklükler skaler; hız ( v ), yer
değiştirme ( xD ), ivme (a) ve kuvvet (F ) gibi büyüklükler vektörel büyüklüklerdir.

Altının kütlesi için hangi yönde sorusu anlamsızken rüzgârın hızı için anlamlıdır. Çünkü kütle skaler bir
büyüklük iken hız vektörel bir büyüklüktür. Ele alınan bir büyüklüğün yön, doğrultu ve uygulama noktası
sorgulandığında mantıklı cevaplar alınabiliyorsa büyüklük vektörel, alınamıyorsa büyüklük skalerdir. Ma-
tematiksel bir terim olan vektörler yönlendirilmiş doğru parçasıyla gösterilir. İki ya da daha çok vektör, aynı
düzlem üzerinde gösterilirken uzunlukları büyüklükleri ile orantılı olarak çizilmelidir. Bir vektörün yön, doğ-
rultu, büyüklük ve uygulama noktası aşağıdaki gibi gösterilebilir (Şekil 1.1).

- d F +
A F B

Şekil 1�1: Bir vektörün gösterimi
• d : Vektörün doğrultusu
• A : Vektörün başlangıç noktası
• B : Vektörün bitiş noktası (yön)
• F : F vektörü
• F : F vektörünün büyüklüğü

Vektörlerle ilgili bazı özellikler Şekil 1.2'de verilen vektörler kullanılarak şöyle sıralanabilir:

A C • E = 2D , A ve B vektörleri eşit vektörlerdir. Çünkü doğrultu, yön ve
B büyüklükleri aynı; yalnız başlangıç noktaları farklıdır. Vektörün doğ-
D rultu yön ve miktarı değiştirilmeden taşınmasında sakınca yoktur.
E
A = B ! C ! D

Şekil 1�2: A, B, C, D, E vektörleri • A, B, C, D vektörlerinin her birinin uzunluğu ölçekli çizim üzerindeki
4 kare kenarı kadardır. Bu yüzden “A, B, C, D vektörlerinin büyüklük-
leri eşittir.”

A = B = C = D

• Bir vektörün doğrultu ve miktarı değiştirilmeden yönü ters çev-
rilerek vektörün “tersi” elde edilir. D vektörü A vektörünün tersi,
A vektörü de D vektörünün tersidir.

A =- D,A- = D

• Bir vektör skaler sayı ile çarpıldığında, doğrultusu değişmeden bü-
yüklüğü değişir. E vektörü D vektörünün iki katıdır.

E = 2D

• Bir vektör skaler bir büyüklüğe bölündüğünde doğrultusu değişme-
den büyüklüğü değişir. D vektörü E vektörünün yarısı kadardır.
1
D = 2 E

22