Page 52 - Fen Lisesi Kimya 10 | 2. Ünite

c) Gerçek Gazların Hâl Değişimleri ve Soğutma Sistemleri
Gaz molekülleri arasında çekim kuvvetleri arttıkça moleküller birbirine
yaklaşır ve madde hâl değiştirerek sıvı hâle geçer. Gazların kaynama sı-
caklığı molekülleri arasındaki çekim kuvvetlerine bağlıdır. Bu çekim kuv-
vetlerinin şiddeti arttıkça gaz daha yüksek sıcaklıkta sıvılaşır. Gazların
üzerindeki basınç arttırılırsa gaz molekülleri birbirine yaklaşarak kolayca
sıvılaşır.
1 atm basınçtaki bazı maddelerin kaynama noktaları Tablo 2.9’da
verilmiştir.

Tablo 2.9: Bazı Maddelerin 1 atm’deki Kaynama Noktaları ve Tanecikler Arası
Etkileşim Türü

Kaynama
Gazlar Tanecikler Arası Etkileşim Türü
o
Sıcaklığı ( C)
H O 100 Hidrojen bağı, dipol-dipol, London kuvvetleri
2
C H OH 78 Hidrojen bağı, dipol-dipol, London kuvvetleri
2 5
NH -33,4 Hidrojen bağı, dipol-dipol, London kuvvetleri
3
CHCI 61 Dipol-dipol, London kuvvetleri
3
SO -10 Dipol-dipol, London kuvvetleri
2
CO -78 London kuvvetleri
2
CH -161 London kuvvetleri
4
He -268 London kuvvetleri

Joule-Thomson Olayı
Gazlar sıcaklık ve molekül hızları arasındaki ilişkiden yararlanılarak
sıvılaştırılabilir. Gaz soğutulduğunda moleküllerin ortalama hızı azalır.
Gerçek bir gazın molekülleri, aralarındaki çekim kuvvetleri kullanıla-
rak ve gazın genleşmesine izin verilerek yavaşlatılabilir. Gazlar aniden
genleştirildiklerinde moleküller birbirinden uzaklaşır ve ortalama hızla-
rı azalır. Gaz genleştiğinde moleküller arası çekim kuvvetlerinin yenil-
mesi için gereken enerji moleküllerin öz ısılarından karşılanır. Böylece
gaz soğur. Hızla genleştirilen gazların kendilerini soğuttukları bu olay
Joule-Thomson olayı olarak bilinir (Görsel 2.31). Bu gözlem, bu ko-
nuyu ilk çalışan bilim insanları olan James Joule (Ceyms Jul) ve mut-
lak sıcaklık ölçeğini geliştiren William Thomson (Vilyım Tamsın) anısına
Joule-Thomson etkisi olarak bilinir.
Bir pompa yardımıyla bisiklet lastiği şişirilirken pompanın gaz
çıkış vanasının ısınması, bisiklet sibobunun soğumasının nedeni
Joule-Thomson olayıdır. Joule-Thomson etkisi bazı ticari buzdolapla-
Görsel 2.31: Sıkıştırılmış gazın rında gazları sıvılaştırmak için kullanılır.
genleşirken boruyu soğutması

144 KİMYA 11. SINIF