Page 34 - Fen Lisesi Kimya 9 | 1. Ünite

1.4.2. Kimyasal Maddelerin İnsan Sağlığı ve Çevre
Üzerindeki Etkileri

Kimyasal maddeler olmadan hayat olur mu? Kullanılan kimyasal mad-
delerin hepsi faydalı mıdır? Bunların zararları da olabilir mi?
Doğada bulunan çok sayıda kimyasal madde vardır. Bu kimyasalların
insan sağlığı ve çevre üzerinde birçok etkisi bulunur. Kullanılan çok sayı-
da kimyasalın yararları yanında zararları da vardır. Bu maddeler özellikle
beslenmede kullanılırken vücut için gereken dozlarda (miktar) alınmasına
dikkat edilmelidir. Bu kimyasalları sanayi ve endüstri amaçlı kullanırken
çevreye karşı olumsuz etkilerini en aza indirmek için önlemlerin alınması
gerekir. Bazı kimyasalların insan sağlığı ve çevre için önemi aşağıdaki
örneklerde verilmiştir.

a) Na, K, Fe, Ca, Mg, H O Maddelerinin İnsan Sağlığı ve Çevre
2
İçin Önemi

Sodyum (Na)
“Sodyum” (Na) hücre dışındaki katyonlar arasında en çok bulunan
elementtir. Sodyum vücudun asit-baz dengesini düzenler. Aynı zamanda
organizmadaki ozmotik basıncın oluşmasına katkıda bulunur ve vücudun
su tutmasını sağlar. Sodyum; kas hücrelerinin kasılmasında, hücre içi ve
hücreler arası ortam arasındaki su ve elektrolit geçişlerinde görev alan
bir elementtir. Günlük besinlerle alınan sodyumun miktarı yaklaşık 3 g
kadardır. Sodyum vücuttan terleme ve idrar ile atılır. Fazla terleme ile
kaybedilen tuz miktarı kadar tuz gıdalarla telafi edilmelidir. Vücuttaki tuz
fazlalığı da tuz azlığı da vücutta olumsuz sonuçlar yaratır. Fazla tuz tüke-
ten kişilerde kandaki tuz miktarı artar. Bu durum tansiyon yükselmesine
ve damar sertliğine neden olabilir. Vücutta sodyum miktarının azalması
vücudun elektrolit dengesini bozarak kusma, kas güçsüzlüğü ve ağrıları,
bilinç bulanıklığı ve solunum yetmezliğine yol açabilir.
Sodyum yer kabuğunda en fazla bulunan elementlerdendir. Sodyum
aktif bir metal olduğundan doğada bileşikler hâlinde bulunur. Sodyumun
Resim 1.55: Deniz tuzu
çevredeki en önemli bileşikleri sodyum klorür (NaCl), sodyum karbonat
(Na CO ), sodyum bikarbonat (NaHCO ), sodyum hidroksit (NaOH), sod-
2 3 3
yum nitrattır (NaNO ). Deniz suyunda % 2-3 arasında NaCl vardır (Resim
3
1.55). Sodyumun diğer katyonlara göre oranı tarımda önemli yer tutar.
Sodyum oranının yüksek olması, toprağın su geçirgenliğinde rol oynar.
Potasyum (K)
Potasyum vücut işlevlerinin çok önemli bir bölümünde yaşamsal öneme
sahip bir elementtir. Bütün hücrelerde potasyum elementi bulunur. Potas-
yum; sinir sistemi, kalp ve kasların çalışması ve kandaki glikoz miktarı-
nın korunması için gereklidir. Sodyumla beraber vücut sıvısının elektrolit
dengesini sağlar. Vücut için gerekli olan potasyumun %90’ı yiyeceklerden
temin edilir (Resim 1.56).
Vücutta potasyumun yetersiz olması durumunda kas tembelliği, yorgun-
luk hissi, tedirginlik, böbreklerde fonksiyon bozuklukları, ayaklarda ödem,
eklem ve kemiklerde ağrılar, iştahsızlık, kalp yetmezliği gibi belirtiler ortaya
çıkabilir. Böbrek yetmezliğinde potasyum idrarla atılamadığından hiperka-
lemi oluşur. Hiperkalemi, hayatı tehdit eden komplikasyonlardan biridir.
Resim 1.56: Potasyum içeren Potasyum elementi çok aktif bir metal olduğundan doğada bileşikleri
gıdalar
hâlinde bulunur. Bu elementin doğadaki önemli bileşikleri potasyum nit-
rat (KNO ) ve potasyum hidroksittir (KOH). Potasyum yer kabuğunda en
3
fazla bulunan elementlerdendir. Fakat doğal sulardaki potasyum miktarı
çok azdır. Potasyum çevredeki bitkiler için alınması gereken temel (makro)
elementlerdendir. Potasyum, bitkilerin gelişimi ve su dengesinin düzenle-
mesine yardımcı olur.

46 47