Page 2 - Fizik 11 - 1. Ünite - 1. Bölüm

KUVVET VE HAREKET

1.1. VEKTÖRLER

A) VEKTÖRLER VE ÖZELLİKLERİ

Fizik, ölçmeye dayalı temel bir bilim dalıdır. Bir olayın incelenebilmesi ve fiziksel büyüklüklerin hesaplanabil-
mesi için ölçümler yapılır. Ölçüm sonuçları, sayılar ve birimlerle ifade edilir. Örneğin pazardan 5 kg elma aldığını
söyleyen bir kişi, aldığı elma miktarını ifade etmektedir. Benzer şekilde, laboratuvar masasının 2 m olduğunu
söyleyen bir öğrenci de masanın uzunluğu ile ilgili yeterli bilgiyi vermektedir. Örneklerde verilen kütle ve uzun-
luk gibi temel büyüklükler, yön belirtilmeden sadece sayı ve birimler verilerek anlatılabilir. Sadece sayılar ve
birimlerle ifade edilebilen bu büyüklüklere skaler büyüklük denir.

Sayılar ve birimler, tüm fiziksel büyüklükleri ifade etmek için yeterli değildir. Hız, kuvvet ve yer değiştirme gibi
büyüklükler sadece sayı ve birimlerle tam olarak ifade edilemez. Örneğin bir cismin 10 m yer değiştirdiğini
söylemek cismin hareketini tam olarak açıklamaz. Bu ifadede hareketlinin hangi yönde yer değiştirdiği belli
değildir, sayı ve birimin yanı sıra yönü de belirtilmelidir. Dolayısıyla hareketlinin kuzeye doğru 10 m yer değiş-
tirdiğini söylemek daha doğru bir anlatımdır. Sayı ve birimlerin yanı sıra yön bilgisini de içeren büyüklüklere
vektörel büyüklük denir.

Vektörel büyüklüklerin gösteriminde yönlendirilmiş doğru parçaları kullanılır. Bu büyüklükleri incelemek ve
işlem yapabilmek için vektörlerin özelliklerini ve vektörel işlemlerin nasıl yapıldığını bilmek gerekir.

Başlangıç Noktası Bitiş Noktası
d Doğrultusu
K L
A

Büyüklük
Şekil 1.1: Bir vektörün gösterimi ve özellikleri

Her vektörün bir başlangıç noktası, bitiş noktası, büyüklüğü, doğrultusu ve yönü vardır. Vektörler harflerle isimlen-
dirilir ve harfin üzerine ok işareti konarak A şeklinde gösterilir. Büyüklüğü ise vektörün boyu ile orantılıdır. Büyük-
lüğü A veya A ile gösterilir. Bu kitapta vektörün büyüklüğü A ile gösterilecektir. K noktası A vektörünün başlangıç
noktasını, L noktası bitiş noktasını, ok işareti yönünü ve d ise doğrultusunu göstermektedir (Şekil 1.1).

1. ÖRNEK

y
A, B ve C vektörleri birimkarelerden oluşmuş düşey düzlem üzerindedir.
Buna göre aşağıda verilen tabloyu doldurunuz.
B C

A
x
ÇÖZÜM

Yönü Doğrultusu Büyüklüğü

A +x yönünde Yatay 5 birim
B +y yönünde Düşey 3 birim
C -x yönünde Yatay 3 birim

14