Page 23 - Fizik 11 - 1. Ünite - 1. Bölüm

KUVVET VE HAREKET

B) HAREKETLİ BİR ORTAMDAKİ SABİT HIZLI CİSİMLERİN BAĞIL HAREKETİ

Görsel 1.4: İstanbul Boğazı’nda ilerleyen vapur
İstanbul Boğazı’nda akıntının ihmal edildiği bir yerde vapurun güvertesinde ve vapurun hareket yönünde yü-
rümekte olan bir yolcu, hem kendi hızından hem de vapurun hızından dolayı yer değiştirir (Görsel 1.4). Kıyıda
duran bir gözlemciye göre (yere göre) yolcunun yer değiştirmesi, vapurun yer değiştirmesinden büyüktür. Bu
nedenle yolcunun vapurda duran diğer yolculara göre hızı ile kıyıdaki gözlemciye göre hızı farklıdır. Boğaz’da
vapurun hareketi ile aynı yönde akıntı olması durumunda ise hem vapurun hem de yolcunun yere göre hızı
değişecektir. Vapur kendinin ve akıntının hızından dolayı yer değiştirirken yolcu hem kendisinin hem akıntının
hem de vapurun hızından dolayı yer değiştirir. Bu durum, hareketli ortamlardaki cisimlerin hareketinin farklı
gözlem çerçevelerine göre yorumlanabileceğini gösterir. Birden fazla hareketin etkisindeki cisimlerin yaptığı
bu tür hareketlere bileşik hareket denir.

Akıntı hızı sabit ve 2 m/s olan nehirdeki bir tekne, akıntıyla
aynı yönde ve su içerisinde duran bir gözlemciye göre (suya
göre) 5 m/s’lik sabit hızla hareket etmektedir. Bu teknenin
üzerindeki bir yolcu, tekneyle aynı yönde ve tekneye göre 1
m/s‘lik sabit bir hızla yürümektedir (Şekil 1.21).
V yolcu = 1 m/s
Yerden bakan bir gözlemciye göre yolcunun 1 saniyedeki
yer değiştirmesi, yürüme hızından dolayı 1 m, teknenin hı-
V tekne = 5 m/s zından dolayı 5 m, akıntı hızından dolayı 2 m olmak üzere

V akıntı = 2 m/s x yolcu = 1 + 5 + 2 = 8 m olur.

Dolayısıyla yolcunun yere göre hızı 8 m/s’dir.
Şekil 1.21: Akıntılı nehirde yüzen teknede yürüyen yolcu
Yerden bakan gözlemciye göre tekne, hızından dolayı 5 m, akıntı hızından dolayı 2 m olmak üzere 1 saniyede

x tekne = 5 + 2 = 7 m

yer değiştirir. Dolayısıyla teknenin yere göre hızı 7 m/s’dir. Bu durumda hareketli ortamdaki cisimlerin yere göre
hızı, cismi etkileyen hızların vektörel olarak toplanmasıyla bulunur.

35 35