Page 22 - Fizik 10 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü FİZİK 10 6

3. ÜNİTE > Dalgalar
Konu 10.3.4. SES DALGASI, 10.3.5. DEPREM DALGASI 40 dk.
10.3.4.1. Ses dalgaları ile ilgili temel kavramları örneklerle açıklar.
a) Yükseklik, şiddet, tını, rezonans ve yankı kavramları ile sınırlı kalınır.
b) Uğultu, gürültü ve ses kirliliği kavramlarına değinilir.
Kazanımlar
10.3.5.1. Deprem dalgasını tanımlar.
a) Depremin büyüklüğü ve şiddeti ile ilgili bilgi verilir.
b) Depremlerde dalga çeşitlerine girilmez.
1. Yönerge Ses dalgalarının meydana gelişi, yayılma şekli ve yayıldığı ortama göre sürati (hız büyüklüğü) açık-
lanır.
Ses dalgaları, bir ortamı oluşturan taneciklerin titreştirilmesiyle oluşur. Ses kaynağının oluşturdu-
ğu titreşim, ortamdaki tanecikleri sıkıştırıp gevşeterek yüksek ve düşük basınç bölgeleri oluşturur
(Görsel 1). Bu durum, ses dalgalarının üç boyutta boyuna dalgalar olarak ilerlemesine neden olur. Yayıl-
maları için maddesel bir ortam gerektiğinden ses dalgaları mekanik dalgalardır.

Dalga Boyu Dalga Boyu

Ses kaynağı Sıkışma Gevşeme
Görsel 1: Ses dalgası modeli
Ses kaynağından taneciklere aktarılan enerji ses dalgaları ile yayılır. Yayıldığı ortamdaki taneciklerin sık
ve hareketli olması ses dalgalarının süratini arttırır. Bu durumda ses dalgalarının aynı sıcaklıktaki sürati
katı ortamlarda en büyük, gaz ortamlarda ise en küçük olur.
Örnek Sorular
o
1 20 C’deki hava, saf su, deniz suyu ve demirdeki ses hızı büyüklükleri sırasıyla V hava , V saf su , V deniz suyu
ve V demir ’dir.
Buna göre hava, saf su, deniz suyu ve demirdeki ses hızı büyüklüklerini karşılaştırınız.
Cevap: Ses dalgalarının aynı sıcaklıktaki sürati katı ortamlarda en büyük, gaz ortamlarda ise en küçüktür. Deniz suyunda tuz mo-
lekülleri bulunduğundan sesin deniz suyundaki sürati saf suya göre daha büyük olur. Buna göre ortamlardaki ses hızı büyüklükleri
V demir > V deniz suyu > V saf su > V hava olarak sıralanır.

o
o
o
o
2 Farklı kütleye sahip X, Y, Z ve T demir çubuklarının sıcaklıkları sırasıyla 10 C, 40 C, 70 C ve 40 C
olup çubuklardaki ses hızı büyüklükleri V , V , V ve V ’dir.
T
X
Z
Y
Buna göre demir çubuklardaki ses hızı büyüklüklerini karşılaştırınız.
Cevap: Bir cismin sıcaklığı arttırıldığında cismi oluşturan taneciklerin hareketliliği de artar. Buna göre demir çubuklardaki ses hızı bü-
yüklükleri V > V = V > V olarak sıralanır.
X
Z
Y
T
2. Yönerge Sesin yükseklik özelliği açıklanır.
İnce ses ile kalın sesi ayıran özelliğe sesin yüksekliği denir. Bir ses dalgasının yüksekliğini, frekansı belir-
ler. Sağlıklı insan kulağı 20 Hz ile 20 000 Hz aralığındaki seslere duyarlıdır. Bu aralıktaki frekansa sahip
ses dalgalarına işitilebilir ses dalgaları denir. 20 Hz’in altındaki ses dalgalarına ses altı (infrasonik) dal-
galar, 20 000 Hz’in üzerindeki ses dalgalarına da ses üstü (ultrasonik) dalgalar denir. Bazı hayvanların
ses altı ve ses üstü dalgaları duydukları bilinmektedir.
Ses kaynağının frekansı arttırıldıkça çıkardığı ses ince (tiz), frekansı azaltıldıkça çıkardığı ses kalın (pes)
duyulur. Ses kaynağına verilen enerji miktarı değiştirilmeden sadece madde miktarı (ses kaynağını oluş-

21