Page 23 - Fizik 10 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

6 FİZİK 10 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

turan tanecik sayısı) arttırıldığında tanecik başına düşen enerji miktarı azalır. Bu nedenle ses kaynağının
tanecikleri birim zamanda daha az titreşir, oluşan sesin frekansı azalır ve ses kalınlaşır. Ses kaynağına
verilen enerji miktarı değiştirilmeden sadece madde miktarı azaltıldığında tanecik başına düşen enerji
miktarı artar. Bu nedenle ses kaynağının tanecikleri birim zamanda daha çok titreşir, oluşan sesin fre-
kansı artar ve ses incelir.

Örnek Sorular
1 K, L, M ve N kaynaklarından çıkan seslerin frekansları sırasıyla 2 Hz, 22 Hz, 220 Hz ve 22 000 Hz’tir.
Buna göre bu kaynaklardan çıkan sesleri işitilebilir, infrasonik ve ultrasonik ses olarak sınıflan-
dırınız.
Cevap: İşitilebilir ses dalgaları 20 Hz ile 20 000 Hz aralığındadır. 20 Hz’in altındaki ses dalgalarına ses altı (infrasonik) dalgalar, 20 000
Hz’in üzerindekilere de ses üstü (ultrasonik) dalgalar denir. Buna göre K kaynağından infrasonik ses, L ve M’den işitilebilir ses ve N’den
ultrasonik ses yayılır.
2 Aynı ortamdaki özdeş K ve L şişelerinden L'deki su miktarı fazladır.

K L

Buna göre
a) Şişelere aynı şiddette vurulduğunda hangi şişeden çıkan ses diğerine göre daha ince duyulur?
b) Ağzı açık şişelerin ağız kısımlarının üstündeki havaya aynı şiddette üflendiğinde hangi şişe-
den çıkan ses diğerine göre daha ince duyulur?
Cevap:
a) Şişelere vurulduğunda cam ve su molekülleri titreşerek ses çıkarır. İçerisinde daha az su bulunan K şişesinde molekül başına düşen
enerji daha fazla olduğundan çıkan sesin titreşim frekansı L'ninkinden büyüktür. Bu nedenle K'den çıkan ses daha ince olur.
b) Şişe ağzının hemen üstüne üflendiğinde şişe içindeki hava titreşerek ses çıkarır. İçerisinde daha az hava olan L şişesinde hava mole-
külleri başına düşen enerji daha fazla olduğundan çıkan sesin frekansı, K'ninkinden büyüktür. Bu nedenle L'den çıkan ses daha ince olur.

3. Yönerge Sesin şiddeti açıklanır.
Sesin şiddeti, ses dalgalarının taşıdığı enerjinin bir ölçüsüdür. Kaynağından uzaklaştıkça ses dalgalarının
enerjisi azalır. Ses dalgalarının enerjisi azaldığında şiddeti ve genliği de azalır. Sesin şiddetinin birimi
desibeldir (dB). Desibel, insan kulağına göre belirlenmiş bir ölçü birimidir. İnsan kulağı, belli bir şiddetin
altındaki sesleri duyamaz ve duyabileceği en düşük sese işitme eşiği denir. Belli bir şiddetin üstündeki
sesleri işitir fakat bu seslerden rahatsız olur. Buna da acı eşiği denir. İnsanlar için ses şiddeti belirlenirken
işitme eşiği 0 dB, acı eşiği de 120 dB olarak kabul edilmiştir.

Bir kaynaktan çıkıp yayılan ses dalgası kaynaktan uzaklaştıkça enerjisini kaybeder ve ses daha az duyu-
lur. Ses dalgasının frekansı, kaynağa bağlı olduğu için enerjisini kaybetmesine rağmen sesin inceliği veya
kalınlığı değişmez.

22