Page 45 - Fizik 11 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

7 FİZİK 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

2 Şekildeki gibi bir çubuk mıknatıs, uçlarına R di-
renci bağlı bobinin içine sabit v hızıyla girerek di-
ğer ucundan çıkmaktadır.
Buna göre
a) Çubuk mıknatıs bobinin içine girerken
bobinde indüksiyon akımı oluşur mu? Olu-
şursa hangi yönde geçer?

b) Çubuk mıknatıs bobin içinde ilerlerken bo-
binde indüksiyon akımı oluşur mu? Oluşursa hangi yönde geçer?

c) Çubuk mıknatıs bobinin içinden çıkarken bobinde indüksiyon akımı oluşur mu? Oluşursa
hangi yönde geçer?

ç) Bobinden geçen indüksiyon akımının büyüklüğünü arttırmak için sadece mıknatısın hare-
ketinde ne tür değişiklik yapılabilir?
Cevap: a) Mıknatıs, bobin içine girerken bobin içindeki manyetik alan şiddeti dolayısıyla manyetik akı artar. Bu durumda Lenz Yasası'na
göre bobinde manyetik akıyı azaltacak şekilde ve 1 yönünde indüksiyon akımı geçer.
b) Mıknatıs, bobin içinde v hızıyla ilerlerken manyetik akı değişimi olmayacağı için indüksiyon akımı oluşmaz.
c) Mıknatıs, bobin içinden çıkarken bobin içindeki manyetik alan şiddeti dolayısıyla manyetik akı azalır. Bu durumda Lenz Yasası'na
göre bobinde manyetik akıyı arttıracak şekilde ve 2 yönünde indüksiyon akımı geçer.
ç) İndüksiyon akımının şiddeti manyetik akı değişim hızına bağlı olduğundan mıknatıs bobin içine giriş ve çıkışta hızlanarak ivmeli
hareket yaparsa bobinde oluşan indüksiyon akımının şiddeti de artar.

3. Yönerge Öz-indüksiyon akımının oluşumu açıklanır.
Görsel 7'de pil olmayan bir devre verilmiştir. Mıknatıs, akım makarasına yaklaştırılıp uzaklaştırıldığında
makaranın merkezinden geçen manyetik alan değiştiği için devrede indüksiyon akımı oluşur.

Görsel 7: Akım makarasına yaklaştırılan mıknatıs
Şekil 8.a’da pil yardımı
ile devreye yani akım B
makarasına akım ve-
rilebilir. Anahtar açık 1 yönü 1 yönü
iken devreden akım i özindüksiyon
geçmez. Anahtar ka- 2 yönü 2 yönü i devre
patıldığında ise pil, (a) (b)
devreye 1 yönünde bir a) b)
akım verir. Bu akımın
oluşturduğu manyetik Görsel 8: Akım makarasında öz-indüksiyon akımının oluşumu
alanın yönü sağ el kuralı ile bulunur. Bu manyetik alanın yönü Görsel 8.b’deki gibi sağ tarafa doğrudur.
Akım makarasının merkezindeki manyetik alanın sıfırdan başlayarak artması, manyetik akıyı da artırır.
Manyetik akının artması, akım makarasının bir akım oluşturmasına neden olur. Devre akımının değişimi
sırasında ortaya çıkan bu akıma öz-indüksiyon akımı denir. Lenz Kanunu’na göre bu akımın yönü, man-
yetik akıyı azaltacak yönde olmalıdır. Devre akımının oluşturduğu manyetik alanın yönü sağ tarafa iken
akım makarasında oluşan öz-indüksiyon akımının oluşturduğu manyetik alanın yönü sol tarafa doğru
olur. Sağ el kuralı kullanılarak bu öz-indüksiyon akımının 2 yönünde olduğu bulunur.

44