Page 6 - Kimya 11 | 6.Ünite

Kimyasal Tepkimelerde Denge
Maddeler enerji alarak katı hâlden sıvı ve gaz hâle geçerken mak-
simum düzensizlik eğilimi, gaz hâlden sıvı ve katı hâle geçerken de mi-
nimum enerji eğilimi gösterir (Görsel 6.1.2).
KATI SIVI GAZ

Maksimum düzensizlik eğilimi

Minimum enerji eğilimi
Görsel 6.1.2: Maddenin farklı fiziksel hâllerinde maksimum düzensizlik-mini-
mum enerji eğilimi

Genellikle maksimum düzensizlik ve minimum enerjinin uzlaştığı
durumda denge söz konusu olur. Belirli koşullarda maddenin farklı fi-
ziksel hâlleri arasında kurulan dengeye fiziksel denge denir. Su döngü-
sü fiziksel dengeye örnek verilebilir.
H O(s) H O(g)
2
2
Bir miktar su ile doldurulan bir kabın ağzı kapatıldığında su seviye-
sinin bir süre sonra buharlaşmadan dolayı azaldığı daha sonra su sevi-
yesinin aynı kaldığı görülür. Su seviyesinin sabit kalması buharlaşmanın
durduğu anlamına gelmez (Görsel 6.1.3).
Görsel 6.1.3: Denge dinamiktir.
Denge durumunda gözlenebilen (makroskobik) değişiklikler dur-
muş gibi görünse de gözlenemeyen (mikroskobik) değişmeler devam
eder. Bu nedenle denge dinamiktir. Dengenin dinamik olması girenlerin
ürünlere dönüştüğü, aynı hızla ürünlerin tekrar girenleri oluşturduğu,
ileri ve geri tepkimenin devam ederek sistemin dengeye geldiğini gös-
terir. Denge hâlinde tepkimedeki girenlerin ve ürünlerin derişimi sabit-
tir. Girenlerin ve ürünlerin miktarının sabit kalabilmesi için sistem ka-
palı, sıcaklık sabit ve tepkime tersinir olmalıdır.
Kimyasal olaylarda da denge söz konusudur. Belirli koşullarda kim-
yasal bir tepkimede tepkimeye girenlerin ve ürünlerin derişimlerinin za-
manla net değişim göstermediği duruma kimyasal denge denir. Görsel
6.1.4’teki ozon oluşumu ve bozunumu da kimyasal dengeye örnek veri-
Ozon tabakası
lebilir. Atmosferin strotosfer katmanında yer alan ozon, ultraviyole ışın-
ların etkisiyle bir taraftan oksijen gazına ve radikaline dönüşürken
O + hv O + •O (I. tepkime)
3
2
diğer taraftan da oluşan oksijen gazı ve radikali yeniden ozon gazına
hv
O dönüşür (Görsel 6.1.4).
O 3 O O + •O (II. tepkime)
3
2
O 2 I. tepkime ileri yönde gerçekleşirken II. tepkime geri yönde gerçek-
leşmektedir. Eş zamanlı gerçekleşen ileri tepkime hızı ile geri tepkime
hızı eşit olduğunda tepkime dengededir.
O
O 3 O O + •O
2
3
Ozon gazının oluşumu ve bozunumunda olduğu gibi geri dönüşüm-
lü olan tepkimelere tersinir tepkime denir. Tersinir tepkimeler çift yön-
lü ok ( ) ile gösterilir. Tepkimelerde gösterilen çift yönlü ok, tep-
kimenin hem ileri hem de geri yönde gerçekleşebileceği anlamına
Görsel 6.1.4: Atmosferde ozon olu-
şumu ve bozunumu gelir.

224