Page 117 - Sosyoloji 1 | 2.Ünite
P. 117
Toplumsal Yapı ve Toplumsal İlişkiler 2. ÜNİTE
Toplumsal Hareketlilik ve Türleri
HAZIRLIK SORULARI
1. Almış olduğu eğitim sayesinde sınıfsal konumlarını değiştiren kişilere çevrenizden örnekler gösteriniz.
2. Gelecekte siz de ailenizin statüsüne sahip olmak istiyor musunuz? Neden?
KAVRAMLARIMIZ
Toplumsal Hareketlilik, Dikey Hareketlilik, Yatay Hareketlilik, Coğrafi Hareketlilik
TOPLUMSAL HAREKETLİLİK ve TÜRLERİ
Bireylerin ya da grupların toplumsal yapı içinde fiziksel B) Yatay Hareketlilik
mekân ya da toplumsal konumları açısından yer değiştirmele- Dikey hareketlilikten farklı olarak bir toplumsal tabakada
rine toplumsal hareketlilik (mobilite) denir. Bireyler ya da yer alan bireyin işini, çevresini ya da yaşadığı yeri yaşam
gruplar, toplumsal tabakalar arasında ya da aynı tabaka içinde biçimi değişmeden benzer olan başka bir iş, çevre ya da yerle
yer değiştirebilirler. Toplumsal hareketliliğin yatay ve dikey değiştirmesine yatay hareketlilik denir. Örneğin köyde ya da
olmak üzere iki çeşidi vardır. kırsal kesimdeki bir tarım işçisinin kente göçüyle burada
vasıfsız olarak yaptığı işler ve bulunduğu konum yatay
A) Dikey Hareketlilik hareketliliktir. Bir fabrika işçisinin başka bir fabrikada işçi
Bir tabakadan diğer bir tabakaya ya da bir sınıftan diğer bir olması, bir öğretmenin başka bir okula öğretmen olarak
sınıfa geçiş dikey hareketlilik olarak tanımlanır. Dikey atanması, bir valinin bir şehirden başka bir şehre vali olarak
hareketlilikte bireyin toplumsal konumu, buna bağlı olarak da atanması yatay hareketliliktir. Örneklerden de anlaşılacağı
yaşam biçimi değişir. Dikey hareketlilikte eğitim, ekonomi, üzere toplumsal prestij ve gelir düzeyi açısından aynı olan
siyasi güç gibi etkenler rol oynar. meslekler arasında geçişler bu anlamda yatay hareketliliktir.
Üst Tabaka Üst Tabaka
Dikey
Yatay
Orta Tabaka Hareket Orta Tabaka Hareket
Alt Tabaka Alt Tabaka Yatay
Hareket
Dikey
Hareket
Yatay
Hareket
Tablo 2.16: Dikey hareketlilik Tablo 2.17: Yatay hareketlilik
Örneğin alt tabakada bulunan bir kişinin aldığı eğitim Toplumsal yapıda yatay hareketlilik, açık sınıf tabakalaş-
sonucu üst düzey bir bürokrat olması, bir iş yerinde çalışan masının yaygın olduğu demokratik toplumlarda gelir ve
işçinin bir süre sonra iş yerinin patronu olması veya siyasal bir saygınlık düzeyi aynı olan meslekler arasındaki geçişi ifade
partiden milletvekili olması birer dikey hareketliliktir. eder. Bir müdürün başka bir birimde müdür olması, köydeki
bir tarım işçisinin kentte inşaat işçisi olması veya tersi durum-
Yukarıya doğru hareketlilikte kişi statü elde ederken aşağı lar birer yatay hareketliliktir. Toplumsal yapıda görülen bu
doğru hareketlilikte statü kaybına uğrar. Örneğin taşrada bir değişiklik bireyin statüsünde belirgin bir artma ya da azalma
kasaba eczacısı olarak çalışan birinin zaman içinde ilaç sektö- oluşturmadığından yaşam koşullarında büyük farklılıklar
ründe üretim yapan bir patron konumuna yükselmesi dikey görülmez. Coğrafi mekânda yatay hareketlilik, kişilerin
hareketliliktir. Burada bireyin statüsünün yükselmesi ile geliri yaşadıkları yerden başka bir yere doğru yaptığı yer değiştir-
artmış, iş ilişkileri ve yaşam biçimi değişmiştir. Benzer bir melerdir. Bu bir ülkeden başka bir ülkeye ya da aynı ülke
şekilde süpermarket sahibinin iflas ederek bir markette işçi içinde bir bölgeden başka bir bölgeye ya da kente olabilir.
olması aşağıya doğru dikey hareketliliktir. Sanayileşmenin ve Köyden kente göç etmek ya da yurt dışına çalışmak için
demokrasinin geliştiği çağdaş toplumlar her türlü dikey gitmek buna bir örnektir. Gezi ve ticari amaçlı yer değiştirme-
hareketliliğe izin vermekte hatta teşvik etmektedir. Böyle bir ler de coğrafi mekânlardaki yatay hareketliliktir. Bu tip
gelişmede herkese eğitim imkânı veren eğitim hakkı ilkesinin hareketlilik, mesleki hareketlilikle (meslek değiştirme
ve eğitimde fırsat eşitliğinin önemli rolü vardır. Örneğin fırsat hareketleri ile) birlikte veya ayrı olarak gerçekleşebilir. Eğer
eşitliğinin olduğu demokratik toplumlarda yoksul ama bir kentte marangozluk yapan bir bireyin başka bir kente
yetenekli bir birey elde ettiği başarılarla alt tabakadan orta yerleşmesi ve orada aynı ya da farklı bir meslekle hayatını
tabakaya geçebilir. Bunun da toplumsal barışın sağlanmasına kazanması söz konusu ise bu durum hem coğrafî hem de
olumlu katkıları vardır. toplumsal yapıdaki yatay hareketliliği ifade eder.
171
