Page 120 - Sosyoloji 1 | 2.Ünite

2. ÜNİTE Toplumsal Yapı ve Toplumsal İlişkiler

Toplumsal Hareketliliği Etkileyen Etmenler

HAZIRLIK SORULARI

1. Toplumsal hareketliliğe etki eden faktörlerin neler olabileceğini düşününüz.
2. Yaşadığınız toplumda ekonomi, siyaset ve eğitim gibi etmenlerden hangisi toplumsal hareketlilikte
daha fazla rol oynamaktadır? Düşününüz.

KAVRAMLARIMIZ

Demografi, Eğitim, Siyaset, Ekonomi

TOPLUMSAL HAREKETLİLİĞİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER

Toplumsal hareketliliğin yatay ve dikey boyutlarda ortaya Toplumsal hareketliliği etkileyen diğer bir demografik
çıkıp gelişmesini sağlayan çeşitli etmenler bulunmaktadır. unsur, nüfusun aşırı artması ya da azalmasıdır.
Ancak bu etmenlerin bütün farklılıklarına rağmen ortak bir
yanı vardır. O da toplumsal hareketlilik gerçeğinin “toplumsal Nüfusun aşırı bir şekilde artması sonucu işsizlik, eğitim,
başarı” arzusuna göre şekillenmesidir. Başarı her ne kadar sağlık vb. nedenlerle göçler artmakta ya da savaşlar, hastalık-
kişiden kişiye, toplumdan topluma değişse de başarı konusun- lar, doğal felaketler gibi nedenlerle nüfusun aşırı bir şekilde
da biçimsel ölçütlerin ortak olarak işlediği göz önüne alındığın- düşmesi toplumun iş gücü ihtiyacının karşılanamamasına yol
da toplumsal başarının her toplum için teşvik edici bir standart açmakta, bu da yabancı işçi ihtiyacını gerekli kılmaktadır.
olduğunu kabul etmek gerekir. Toplumsal hareketliliği etkile-
yen faktörler şunlardır: Demografik etmen içinde yer alan ikinci bir olgu ise
• Demografik etmenler göçlerdir. Aynı toplumda bir çevreden bir başka çevreye
• Ekonomik etmenler ve ailenin toplumsal yapısı (köyden kente) göç edildiğinde toplumsal hareketlilik imkânı
• Teknoloji ve teknolojik değişme artmaktadır. Özellikle mesleki uzmanlığın arttığı kent
• Siyasal etmenler hayatında dikey hareketlilik için çeşitli seçenekler bulunmak-
• Eğitim etmeni tadır.

Görsel 2.154: İstanbul, nüfus hareketliliğinin en yoğun olduğu kentimizdir. Görsel 2.155: Ekonomi toplumsal hareketliliğin en önemli etmenidir.
Demografik Etmenler Ekonomik Etmenler
Doğurganlık oranlarının sınıflara göre farklılık arz etmesi Toplumsal hareketliliğin başlıca faktörleri arasında ekonomik
hareketlilik etmeni olarak kabul edilmektedir. Buna göre üst etmenler yer alır. Hareketliliğin soya bağlı olmadığı durumlarda
sınıflarda, doğum kontrolü konusunda duyarlı tutumlar meslek, gelir ve servet toplumsal hareketliliği doğrudan etkile-
doğurganlık oranını düşürmektedir. Bu durum özellikle üst yebilecek güç ve işleve sahiptir. Servet ve paranın değişmesiyle
sınıflarda kadroların doldurulamaması olgusunu da berabe- birlikte dikey hareketlilik sonucunda insanların bir kısmı en
rinde getirmektedir. “Yukarılarda daima münhal (boş) yerler azından ikinci kuşakta eğitim imkânlarından azami ölçüde
vardır.” sözü bu toplumsal gerçeği açıklamaktadır. Böyle yararlanabilme ve yöneldikleri statü gruplarının rol davranışla-
durumlarda alt sınıflardan eleman alınarak kadroların doldu- rında bulunabilecek durumlara gelebilmektedirler. Ülkelerin
rulmasına çalışılmaktadır. Açık sınıf tabakalaşmasının hâkim gelişmişlik düzeyi toplumsal hareketliliğin daha açık ve yoğun
olduğu demokratik toplumlarda üst kadroların doldurulması olarak yaşanmasını sağlar. Az gelişmiş ülkelerde bu durum tam
bireyin statüsü ve yeteneği ölçüsünde rekabete dayalı olarak tersi bir şekilde işlemekte ve toplumsal hareketlilik imkânları
gerçekleşmektedir (Görsel 2.154). daha az olmaktadır (Görsel 2.155).

174