Page 19 - Sosyoloji 1 | 2.Ünite

Toplumsal Yapı ve Toplumsal İlişkiler 2. ÜNİTE

Toplumsal Statü ve Toplumsal Rol

HAZIRLIK SORULARI

1. Bir mühendisten sağlık hizmeti vermesi beklenebilir mi? Neden?
2. Bireylerin yaptıkları iş ve onlardan beklenen davranışlar bakımından toplumdaki konumlarının farklı
olduğunu düşünüyor musunuz? Görüşlerinizi belirtiniz.
3. Toplumdaki yerimizin, konumumuzun belirlenmesinde ailenin ve eğitimin rolü hakkında neler söyle-
yebilirsiniz?

KAVRAMLARIMIZ
Toplumsal Statü, Toplumsal Rol, Saygınlık

TOPLUMSAL STATÜ VE TOPLUMSAL ROL

TOPLUMSAL STATÜ TOPLUMSAL STATÜ TÜRLERİ
Her insan toplum içinde bir konuma sahiptir. Bu konum Kişinin toplumsal statüye nasıl sahip olduğunu incele-
kişiye birtakım haklar sağladığı gibi birtakım sorumlulukları yen sosyal bilimciler, statünün kökenini analiz etmiş ve
da beraberinde getirir. Bireyin sahip olduğu hak ve sorumlu- toplumsal statünün şu iki yoldan birine dayandığını belirtmiş-
luklar toplumsal yapıdaki yerini somutlaştırır. Kelime anlamı lerdir:
makam, mevki, konum olan statü, sosyolojik anlamıyla
toplumsal yapıda bireyin sahip olduğu yeri ve konumudur. Doğuştan elde edilen statü (verilmiş statü), bireyin bir
Toplumsal statü, kişinin çevresindekiler tarafından ona çabası olmadan kendi dışındaki etkenler tarafından sağlanır.
nesnel olarak uygun gördükleri mevki veya pozisyondur. Burada bireyin kendi statüsü üzerinde herhangi bir etkisi
yoktur. İnsanın fiziksel özellikleri yaşı, cinsiyeti, ırkı, soyu
Statü aynı zamanda kişilerin kategorilerini de belirlemek- doğumla kazanılan özelliklerdir. Burada insanın tercih ve
tedir. Örneğin öğretmenlik statüsü eğitimi, avukatlık adaleti, iradesi söz konusu değildir. Örneğin kişinin bir Türk ya da
öğretim üyeliği bilimi, polislik emniyeti çağrıştırır. Statüler İngiliz olması, yoksul ya da zengin olarak doğması, siyah ya
iyi, önemli, işlevsel, kötü, düşük, yüksek, değerli, değersiz da beyaz ırktan olmasında hiçbir seçim hakkı yoktur.
gibi nitelenmektedir. Bu nitelikler statülerin saygınlığının Doğuştan gelen statülerin hangisinin daha önemli olduğu
göstergesidir. toplumdan topluma, kültürden kültüre farklılık göstermek-
tedir. Örneğin eski Sparta kültüründe gençlik çok önemli bir
TOPLUMSAL ROL statüdür. Fiziksel olarak bir kusuru olmayan gençler böyle
Toplumsal rol, kişinin sahip olduğu toplumsal statü gereği bir toplumda saygınlığı yüksek bir yaş grubunu temsil
yerine getirmesi beklenen davranış biçimleri olarak tanımla- ederken fiziksel kusuru olanlar bunun tam karşıtı bir şekilde
nır. Başka bir deyişle toplumsal rol, kişinin grup içindeki yeri aşağılanma ve hatta öldürülme gibi toplumsal baskılara
ile ilgili olarak toplumun kendisinden beklediği davranışlar- maruz kalmaktadır. Belli bir cinse ait olmak da kişinin statü-
dır. Örneğin baba olma statüsü bireye ailesinin ihtiyaçlarını süne işaret etmektedir: kadın ya da erkek olmak gibi.
karşılamak, onları korumak rolünü yükler. Toplumsal statü
bize kişinin toplumdaki yerinin neresi olduğunu anlatırken
toplumsal rol bize kişinin ne yaptığını anlatır.

Toplumsal statü ve rol, toplumsal ilişkileri düzenleyici bir
işleve sahiptir. Örneğin doktor ile hasta arasındaki toplumsal
ilişki, doktor ve hasta rolleriyle gerçekleşir. Hem doktor hem
de hasta, statü ve rollerine uygun olan ve kendilerinden bekle-
nen tutum ve davranışlarda bulunarak toplumsal ilişkiyi
başlatır ve sürdürür.

Toplum içinde birey birden fazla statüye sahip olur. Bu
statüler gereği birden fazla rolü de yerine getirir. Örneğin Ali
Bey gün boyu öğretmenlik rolünü üstlendikten sonra akşam
pazara uğradığında müşteri, eve geldiğinde karısına eş,
çocuklarına karşı da baba rolündedir. Bireyin gösterdiği
birden fazla rolün toplamı, onun genel rolünü belirlemekte-
dir. Kuşkusuz bu toplam rol, onun toplumsal kimliğini
oluşturur.
Görsel 2.20: Doktorluk mesleği, kişinin sonradan kazandığı bir statüdür.

73