Page 20 - Sosyoloji 1 | 2.Ünite

2. ÜNİTE Toplumsal Yapı ve Toplumsal İlişkiler

Sonradan kazanılan statü, bireyin kendi çabasıyla elde TOPLUMSAL STATÜLERİN ÖZELLİKLERİ
ettiği statüdür. Bu statülerin kazanılmasında eğitim ve - Bazı statüler doğuştan vardır, bazıları sonradan kazanılır.
yeteneklerin önemli bir payı vardır. Özellikle gelişmiş - Aynı anda birden çok statüye sahip olunabilir.
toplumlarda doğuştan elde edilen statü giderek önemini - Bireylerin sahip oldukları statülerin sayısı zamanla artar.
kaybetmekte kazanılan statü daha önemli hâle gelmektedir. - Her statü kendisine özgü bazı kurallara bağlıdır.
Doktor, öğretmen, sporcu, sanatçı, anne ya da baba olmak - Statüler arasında karşılıklı ilişki vardır.
sonradan kazanılan statülere örnek verilebilir. Bu statülerin - Statüler toplumdan topluma değişebilir.
değişmesi mümkündür. Özellikle demokratik toplumlarda
kolay değişir. Çünkü demokratik toplumlar, toplumsal TOPLUMSAL ROLLERİN ÖZELLİKLERİ
tabakalar arasındaki geçişlerin daha hızlı ve yaygın olduğu Roller, statünün değişken ve hareketli yönüdür. Statüler
açık toplumlardır. Böyle toplumlarda bireyler eğitimleri, belirlenmiş ve durağandır. Ancak bu statülere bağlı olarak
yetenekleri doğrultusunda kendi konumlarını kolayca değiş- gerçekleştirilen roller değişkendir. Her birey sahip olduğu
tirme imkânına sahip olurlar. statü gereği rolünü farklı şekillerde oynar.

TOPLUMSAL STATÜLERİN BELİRLEYİCİLERİ Her statünün rolü ait olunan toplum tarafından belirlenir.
Bir toplumda toplumsal statüyü aile, eğitim, iş, yaş, servet, Her toplumda statülere bağlı olarak oynanan roller toplumlara
cinsiyet gibi çeşitli ögeler belirler. Bu ögelerin bazılarında göre değişiklik gösterir. Örneğin annelik rolü her toplumun
değişiklik yapmak oldukça güçtür, bazılarında ise olanaksız- özelliğine göre farklı biçimlerde yerine getirilir.
dır. Oysa bu özelliklerin her biri statünün belirlenmesinde
önemli etken olabilir. Belli bir statüye sahip bireyin o statünün gerektirdiği
rolleri, tutum ve davranışları sergilemesi gerekir.
TOPLUMSAL SAYGINLIK
Bir bireye ya da bir toplumsal gruba başka birey ya da Bireyin statüsüne uygun biçimde yaptığı gerçek rol,
gruplarla olan ilişkilerinde üstünlük sağlayan toplumsal-eko- toplumun beklentilerine uygunsa beğenilir, uygun değilse
nomik duruma toplumsal saygınlık (prestij, itibar) denir. onaylanmaz.
Birey bu saygınlığı ya statüsü nedeniyle elde eder ya da
kişisel özellikleriyle kazanır. İlkine statüsel saygınlık; ikinci- Statülere bağlı olarak roller de zaman içinde aynı kalma-
sine kişisel saygınlık adı verilir. Statüsel saygınlık, statü yıp değişkenlik gösterir. Örneğin tarım toplumlarında aile ve
bittiği zaman biter. Ama kişisel saygınlık süreklidir. Örneğin akrabalık statüleri önemli iken sanayi toplumlarında mesleki
bir bakan, artık bakan olmadığında statüsel saygınlığı biter. statüler önem kazanmıştır.
Fakat statüsü nedeniyle değil de iyi bir insan olduğu için
saygı görmeye devam eder. Kişisel saygınlığı sürer.

Toplumsal Statünün Belirleyicileri

Soy: Her türlü toplum tipinde (açık-kapalı-demokratik-totaliter) soy bağı bireyin statüsünü belirleyen bir unsurdur. Kişinin
siyah-beyaz gibi ırksal; İngiliz, Japon gibi ulusal öz geçmişi de dikkat çeken bir faktördür.

Servet-Zenginlik: Kişilerin sahip olduğu servet miktarı da statüyü belirleyen bir ölçüttür. Servet sahibine bunu sergile-
yebilme imkânı sağlar. Sosyal açıdan servetin kaynağı da önemlidir. Yasa dışı olarak elde edilen servetin prestiji ile
soydan edinilen veya sosyal olarak onaylanan bir yoldan elde edilen servetin prestiji arasında fark vardır.

Topluma sağladığı yarar: Kişinin toplumda yaptığı işin yararlılık durumu statü belirleyicisidir. Kişi toplumda ne yaptı-
ğına göre derecelendirilir. Bu da başkalarının neyin yapılmasının iyi olduğuna ilişkin düşüncesine dayanır. Ekonomik
değerlerin etkin olduğu bir toplumda kişiler büyük kazanç getiren mesleklere sahip olup olmama yönünden değerlendi-
rilecektir. Örneğin doktor hastanede çalışan hasta bakıcıdan daha yüksek sosyal statüye sahiptirler.

Eğitim: Kişinin aldığı eğitim düzeyi de statüyü belirler. Yüksek öğrenim görmüş kişiler yüksek sosyal statüye sahiptirler.

Dinî inanç: Kişinin dinî inancı statü belirleyicisi olabilir. Dinin sosyal yaşamı belirlediği yerlerde dinî bir statüye sahip
olmak yüksek bir prestij sağlar.

Fikir ve düşünceler: Kişilerin fikirleri de statüyü etkiler. Statüyü, kişinin kendisi hakkındaki düşünceleri değil başkala-
rının sizin ne olduğunuz hakkındaki düşünceleri belirler.

Cinsiyet: Biyolojik özellikler (cinsiyet, güzellik vb.) de statü belirleyicisi olabilir. Cinsiyet evrensel bir statü ölçütü
olarak toplumların çoğunda kullanılır. Günümüzde toplumların gelişimi ve demokratikleşmesi ile kadın ve erkeğin
statüsü eşit olarak görülmektedir.

Tablo 2.8: Toplumsal statünün belirleyicileri

74