Page 24 - Sosyoloji 1 | 2.Ünite
P. 24
2. ÜNİTE Toplumsal Yapı ve Toplumsal İlişkiler
Anahtar Statü, Anahtar Rol ve Rol Çatışması
HAZIRLIK SORULARI
1. Size göre sahip olduğunuz statülerden hangisi daha baskındır? Düşününüz.
2. Birden fazla statünüzün rollerini yerine getirirken hangi durumlarla karşılaşabilirsiniz? Düşüncelerinizi
söyleyiniz.
KAVRAMLARIMIZ
Anahtar Statü, Anahtar Rol, Rol Çatışması, Rol Pekişmesi
ANAHTAR STATÜ, ANAHTAR ROL VE ROL ÇATIŞMASI
ANAHTAR STATÜ ROL ÇATIŞMASI VE ETKİLERİ
İnsanlar birden fazla gruba üye olabildikleri için birden Bireyler, birden fazla statüsü olduğu için rollerini yerine
fazla statüye sahip olabilirler. Aile ortamında baba statüsüne getirirken zor durumda kalabilir. Örneğin kendi çocuğunun
sahip birinin aynı zamanda emniyet müdürü ya da polis akade- öğretmeni olan bir anne, okulda çocuğuna anne gibi davra-
misinde doçent olması bu duruma örnektir. Ancak bir kişinin nırsa öğretmenlik görevini, öğretmen gibi davranırsa anne-
birden fazla statüsü içinde yalnızca biri onun en karakteristik lik görevini yeterince yapamaz. Bu duruma rol çatışması
konumudur. Buna sosyolojide anahtar statü denilmektedir. Bu denir. Rol çatışması, bireyin rollerinin gereği olan davranış-
bağlamda anahtar statü kişilerin çeşitli statüleri içinde toplu- ların aynı anda gerçekleşemeyecek biçimde birbirine karşıt
mun en fazla önem verdiği statüsünü ifade eder. Anahtar olmasıdır.
statünün belirleyicileri sadece bireyin başardığı ve üstlendiği
statüye dayanmaz aynı zamanda toplumda geçerli olan değer- Birey, değişik toplumsal statülerine göre rolünü sapta-
lere de dayanır. Ekonomik değerlerin yüksek bir saygınlık mak zorundadır. Bu saptamayı iyi yapamazsa rol çatışma-
sağladığı toplumda kişinin mesleği genellikle onun anahtar sıyla karşılaşır.
statüsüdür. Doğal olarak çocuğu olan bir kadının anahtar
statüsü “annelik” olacaktır. Fakat bu kadın aynı zamanda bir Örneğin göreve yeni başlayan bir mühendis statüsünün
iş kadını ise anahtar statüsü mesleği olacaktır. Anahtar statü gerektirdiği rolleri yeterince bilmiyorsa iş yerinde çalışan-
bireyin toplumdaki yerini belirleyen temel statüsüdür larla sağlıklı ilişki kurmakta zorlanabilir. Bu durum rollerini
(Görsel 2.23) öğreninceye kadar sürebilir. Bazı roller toplumun genel
değer ve kuralları ile belirlenmiş, çoğunluk tarafından da
kabul görmüştür. Bunlara açık rol denir.
Örneğin bir hemşirenin yapması ve yapmaması
gerekenler belirlenmiştir. Bu açık rollere örnektir. Ancak
hemşirenin, çalışma saatleri ve hastane ortamının dışında,
hastaya vurulduğunda ani bir müdahale gerektirebilecek,
önem arz eden bir iğneyi yapıp yapamayacağı belirlenme-
miştir. Bu tür rollere de açık olmayan roller denir. Rollerin
yeterince açık olmaması rol çatışmasına neden olur. Birey
statüsüne bağlı olarak kendinden tam olarak neyin bekle-
nildiğini bilirse rol çatışması yaşamayacaktır. Rollerin açık
olmaması, belirsiz ya da değişken olması bireyde rol
Görsel 2.23: Statüler çatışmasına neden olur. Rol çatışmaları başarısızlığın yanı
ANAHTAR ROL sıra bireyde gerilim ve çatışmalara neden olabilir. Bu
Her bireyin anahtar statüsü gibi anahtar rolü de vardır. nedenle bireyler, statülerinin kendilerine yüklediği rolleri
Toplumda herkesin birçok statüsü vardır ve bu statülere bağlı iyi anlamalı ve bu rolleri yerine getirmede kararlı olmalıdır.
olarak birden fazla da toplumsal rolü vardır. Nasıl ki bireyin Ayrıca rol çatışmasının engellenebilmesi için birincil ve
birçok statüsü içinde bir tane anahtar statüsü varsa birçok ikincil önemde rollerini belirlemeli, çatışan rollerinden
toplumsal rolü içinde de bir tane anahtar toplumsal rolü vardır. birini ya da diğerini göz ardı etmeden uzlaştırarak çatış-
Bireyin anahtar rolü onun anahtar statüsüne göre belirlenir. mayı ortadan kaldırmalıdır.
Bireyin işi, öğrenim derecesi, anahtar statüsü, bağlı olduğu
toplumsal grup ve toplumun değer yargıları anahtar rolünü de Bireyin yerine getirdiği roller birbirine benziyorsa bu
belirler. Bireyin anahtar rolü, içinde yaşadığı kültürün egemen roller birbirini kolaylaştırabilir. Bireyin yerine getirdiği
kurumuna göre belirlenir. Örneğin sanayileşmiş bir toplumda rollerin birbirini desteklemesine rol pekişmesi adı verilir.
en etkili kurum ekonomi olduğundan anahtar rol de mesleki Anaokulu öğretmeni olan bir annenin, çocuklarını eğitirken
konumun gerektirdiği rol olacaktır. bu bilgisini kullanması rol pekişmesine örnektir.
78
