Page 4 - Tarih 10 - Ünite 4

BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ

4.1. ANADOLU’NUN KANDİLLERİ

Anadolu’nun İslamlaşmasında Mevlânâ Celâleddîn-î Rumî, Yunus TARTIŞALIM
Emre, Hacı Bektâş-ı Velî, Ahî Evran gibi sûfî ve âlimlerin etkileri
nelerdir?

Tasavvuf; genel anlamda kalbin kötülüklerden arındırılıp yaratı-
lanlara karşı güzel davranılması, insanın dünyalık menfaatlerden
ve nefsinden uzaklaşarak Allah’ın varlığı ile yetinmesidir.

Tasavvuf
İslam düşünce tarihinin Moğol egemenliği döneminde (1220-
1330) İslam’ın bâtıni (içsel) yorumu olan tasavvuf, ön plana
çıkmıştır. İslam medeniyetinde din bilgisi ve Allah’a erişme
inancı iki kolda yürümüştür. Birinci kol tefsir ve hadis ilmî
ile yetinmiş olanlar (medrese ulemâsı), ikincisi ise vahdet-i
vücûd (varlığın birliği) görüşüyle aşk-cezbe yolunu seçenlerdir.
Mevlânâ Celâleddîn gibi birçok âlim, medreselerde otorite
düzeyine eriştikten sonra aşk ve cezbe yolunu seçmiştir (İnal- YORUMLAYALIM
cık, 2017, s.229’dan düzenlenmiştir).

Mevlânâ Celâleddîn gibi âlimler neden aşk ve cezbe yolunu
seçmiş olabilir?

Türklere İslamiyet’i yakından tanıtan, sevdiren mutasavvıfların
ileri gelenlerinden biri de Ahmet Yesevî ve müridleri olmuştur.
Ahmet Yesevî öğretisinin özü, ahlaki hürriyettir. Ahlaki hürriyete,
“Hakkı bilmek için ilk önce kendini bilmek” ve “Ölmeden önce
ölmek” anlayışıyla ulaşılır. Ahmet Yesevî, bunu kâmil insan öğre-
tisiyle sistemleştirir. Bu öğretinin temeli hikmet, sohbet ve ahlak
esaslarına dayanır. Bu üç esas insanı, nefsin esaretinden ve kendine
yabancılaşmaktan kurtararak ahlaki olgunluğa kavuşturur. Yesevî’ye
göre herhangi bir siyasi ve sosyal hizmet; ahlakı prensiplere, insanı
sevmeye, adalete, doğruluğa ve eşitliğe dayanmalıdır (Görsel 4.1).

“Nerde görsen gönlü kırık, merhem ol sen.
Öyle mazlum yolda kalsa, hemdem ol sen.”
Ahmet Yesevî
Görsel 4.1
Ahmet Yesevî birlik üzerinde durmuş ve “Ben, sen diyen kimse- Ahmet Yesevî (Temsilî)
lerden geçtim işte.” diyerek ayrılık ve gayrılık gütmeyi yermiştir.
Eserlerinde de vahdetin yani birliğin önemini vurgulayan Yesevî,
insanları sürekli toplumsal ahlakın esası olan birliğe çağırmıştır.
Ahmet Yesevî, eserlerine kaynak olarak Kur’an ve hadisi esas almış
ve onların özünü dile getirmeye çalışmıştır.
Mevlânâ Celâleddîn-î Rumî; öğretisinde insanlara iyiliği, alçak
gönüllüğü, cömertliği, merhametli ve doğru olmayı öğütlemiştir.
Her türlü sevgisizliğe, kötülüğe, bağnazlığa karşı İslami ve insani
ilkeleri şiir ve musiki içinde birleştirip dile getiren Mevlânâ, etki-
sini yüzyıllarca sürdürmüştür.

99