Page 33 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 2.Ünite

Türklerde Toplum Yapısı

Türklerde Anayasal Hareketler ve Vatandaşlık Olgusu

Türklerde anayasalcılığın başlangıcı Tanzimat Fermanı’nın ilanı olarak kabul edilse de ilk
anayasal süreç 1876 yılında ilan edilen Kanun-i Esasi ile başlamıştır. Daha sonra yeni Türk
Devleti’nin anayasası olan 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye) kabul edilmiş ve nihayet Cumhu-
riyet’in ilanından sonra 1924 Anayasası ile bu süreç devam etmiştir. Bu üç anayasayla Müslü-
man ve gayrimüslim bütün vatandaşların hakları anayasal güvence altına alınmıştır.
Vatandaşlık, siyasal yaşamın varlık nedenini oluştururken siyasal davranışların da meş-
rutiyet kaynağıdır. Vatandaşlık, bireyi devlete bağlayan hukuksal, sosyolojik, dinsel, siyasal,
kültürel ve ekonomik bir olgudur. Vatandaşlık anlayışı, Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuri-
yeti’ne kadar çeşitli aşamalardan geçerek olgunlaşmıştır.

SIRA SİZDE

Vatandaşlık olgusu ve gayrimüslimlerin statüsü yönünden
Kanun-i Esasi (1876), 1921 ve 1924 anayasalarının karşılaştırılması

1876 Kanun-i Esasi
● Madde 8 - Bütün Osmanlı vatandaşları dini, mezhebi ve ırkı ne olursa olsun Osmanlı’dır.
● Madde 9 - Kişi hürriyeti getirilmiştir.
● Madde 11 - Herkese ibadet hakkı tanınmıştır.
● Madde 17 - Bütün Osmanlı vatandaşları hak ve ödevler bakımından kanun önünde eşittir.
● Madde 19 - Bütün Osmanlı tebaası memuriyet hakkına sahiptir.
● Madde 23 - Hiç kimse bağlı olduğu mahkemeden başka mahkemeye gönderilemez.
● Madde 83 - Bütün unsurların hak arama özgürlüğü vardır.

1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye)
● Madde 1 - Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir. Yönetim tarzı halkın kendi yazgısını doğrudan
doğruya ve fiilen kendisinin yönetmesi esasına dayalıdır.
● Madde 5 - ...Büyük Millet Meclisi üyelerinin her biri kendisini seçen vilayetin temsilcisi değil,
tüm milletin temsilcisidir.
1921 Anayasası Millî Mücadele Dönemi’nde yapıldığı için bu anayasada birçok konuya deği-
nilmemiş, temel hak ve hürriyetlere yer verilmemiş, vatandaşlık tarif edilmememiştir. Eksik olan
konularda ise Kanun-i Esasi dikkate alınmıştır.

1924 Anayasası
● Madde 1 - Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.
● Madde 69 - Türkler kanun karşısında eşittir ve ayırım yapılmaksızın kanuna uymak ödevindedir.
Her türlü grup, sınıf, aile ve kişi ayrıcalıkları kaldırılmıştır.
● Madde 88 - Türkiye’de din ve ırk ayırt edilmeksizin vatandaşlık bakımından herkese Türk denir.

1. Yukarıdaki anayasaları gayrimüslimlerin hakları bakımından karşılaştırınız.
2. Her üç anayasayı da vatandaşlık olgusu yönünden karşılaştırınız.

.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................
.........................................................................................................................................................................................................................

97