Page 2 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 3.Ünite

3. Ünite

A) İLK TÜRK DEVLETLERİNDE HUKUK

HAZIRLIK ÇALIŞMALARI
1. Töre ile anayasa arasında bir ilişki kurulabilir mi? Düşüncelerinizi söyleyiniz.
2. Dünya’nın eksen eğikliği (Görsel 3.1) olmasaydı ekolojik denge bozulup birçok canlı yok
olacaktı. Adalet terazisinin (Görsel 3.2) bozuk olması, insanlar arasında ne gibi sıkıntıla-
rın yaşanmasına sebep olur? Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla paylaşınız.

Görsel 3.1: Dünya’nın eksen eğikliği Görsel 3.2: Adalet terazisi (Temsilî)

3.1. İlk Türk Devletlerinde Hukuki Yapı

“Üstte mavi gök, altta yağız yer kılındıkta (yaratıldığı zaman), ikisi arasına da
insanoğlu kılınmış (yaratılmış). İnsanoğlunun üzerine ecdadım Bumin Kağan, İstemi
Kağan oturmuş (hükümdar olmuş). Oturarak Türk Milleti’nin ilini, töresini tutuvermiş,
düzenleyivermiş.”
Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, s. 65 (Düzenlenmiştir.)

Orhun Yazıtları’ndaki bu metinden de anlaşılacağı gibi Türklerde töre önemli bir yere sahip-
ti. Türklerin kadim tarihinde insanların gerek kendi aralarındaki ilişkileri, gerekse devletle olan
ilişkilerini düzenleyen kurallar vardı. Yazılı olmayan fakat herkesin bildiği ve kabullendiği bu ku-
rallara töre (yasa) denilirdi. Ayrıca yöneticilerle yönetilenler arasındaki görev ve sorumlulukların
belirlenmesi açısından adına tüz denilen bir tür sözlü anlaşma
da mevcuttu.
Töre, Türk toplumunda düzeni sağlayan en önemli değerdi. BİLGİ NOTU
Başta kağan olmak üzere devlet görevlileri ve halk törelere uy- “Yasa” sözü, Türk
mak zorundaydı. Çünkü töre; devletin kuruluşu, işleyişi ve gü- lehçelerinde kanun ve ni-
cüydü. Töreye uymayanlar ağır şekilde cezalandırılır, bu kişiler zamnâme gibi ifadeler için
toplum tarafından da ayıplanırdı. Kamu hukukunun korunma- kullanılmıştır. Yasa, eski
sı görevi kağana aitti ve kağan töreye aykırı hareket edemezdi. Türk yazıtlarındaki töre,
Kök Türk Kağanı İşbara, 585 tarihinde Çin imparatoruna yazdı- kanun ve nizam anlamları-
ğı bir mektupta; “Bizim kuzey bölgemizde idare edilenlerle idare na da gelmektedir.
edenler arasında kurulmuş olan kaideleri yaralamaya (bozma-
ya) ben cesaret edemem.” demiştir. Mektupta geçen bu sözlerden töreye büyük önem verildiği ve
toplum ile devlet arasında ahenk içinde işleyen bir düzen olduğu anlaşılmaktadır.
Türklerin töreye büyük önem verdiği “İl (devlet) gider, töre kalır.” atasözünden de anlaşıl-
maktadır. Töre sayesinde yıkılan bir devletin yerine yenisini kurmak zor olmamıştır. Altay Türk
atasözünde “İnsan Tanrısız, kürk yakasız, millet yasasız olmaz.” denilmiştir. Oğuznâmelerde ok
ve yay münasebeti ile orun (Oğuz boylarının oturacağı yer) ve ülüş (kesilen hayvandan alınacak
pay) meselesi, Türk töresinin yönetim anlayışında önemli bir yer tutmuştur.
Dede Korkut Hikayelerinde de Türk devlet ve toplum hayatındaki törenin önemini gösteren

102